Tasavvufta Hakikat Kavramına Kaynak Olması Yönüyle Hârise Hadisi

Authors : Mahmud Esad Erkaya

Pages : 149-184

View : 16 | Download : 16

Publication Date : 2017-12-29

Article Type : Research

Abstract :Hakikat, tasavvufun en temel kavramlarından biridir. Tasavvufta, kulluğun / şeriatın tam anlamıyla yerine getirilmesi neticesinde "ilâhî gerçeklere ve sırlara aşina olmayı” diğer bir deyişle "Hakk’ın tecellîlerini temaşa etmeyi” ifade eden hakikat kavramının mutasavvıflar nezdinde önemli bir kaynağı da Hârise ile Hz. Peygamber arasındaki diyaloğu içeren ve temel tasavvuf kaynaklarının hemen hepsinin bir şekilde atıfta bulunduğu şu rivayettir: Rivayete göre Peygamber (sas) Hârise’ye "Nasıl sabahladın yâ Hârise?” diye sorar. Hârise, cevaben "Hakiki bir mümin olarak yâ Rasûlallah!” der. Bunun üzerine Hz. Peygamber "Her hakkın bir hakikati (işâreti) vardır. Bunun hakikati nedir?” buyurur. Hârise ise "Dünyadan uzaklaştım. Geceleri uykusuz, gündüzleri susuz geçirdim. Artık rabbimin arşına açıkça bakıyor, cennetliklerin nasıl ziyaretleştiklerini ve cehennemliklerin nasıl bağırıp çağırdıklarını görüyor gibiyim.” Hârise’nin bu sözleri üzerine Peygamber (sas), "Marifete erdin (bildin), onun gereğini yap.” buyurur. Bu çalışmada öncelikle tasavvufta şeriat ve hakikat kavramlarının mahiyeti konu edinilecek, ardından rivayetin hadis ve ricâl kaynaklarındaki yerine değinilecek, sonrasında ise söz konusu rivayetin merkezinde yer alan Hârise’nin kimliği ve rivayetin tasavvuftaki hakikat kavramı ile ilişkisi ele alınacaktır. Zira hadisteki sahabi, rivayete ait tarîklerin bazısında Hârise, bazısında Hâris b. Numan, bazılarında ise Hâris b. Mâlik şeklinde farklı adlarla geçmektedir. Bu durum rivayetin sıhhati ve anlaşılması konusunda olayın merkezinde yer alan sahâbînin tesbitinin önemli bir problem olduğunu göstermektedir. Sonrasında ise söz konusu rivayetin tasavvuf literatürüne yansıması mutasavvıfların hadis ile ilgili yorumları bağlamında ele alınarak hakikat kavramına kaynaklık etmesi yönünden mütalaa edilecektir. Hakikat kavramı ile ilişkilendirilen bu rivayetin tasavvuf kaynaklarında yaygın bir şekilde yer alması söz konusu rivayetin tasavvuf edebiyatındaki önemine delalet etmektedir.
Keywords : Hakikat, şeriat, Hârise, tasavvuf, hadis