- Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
- Issue: 8
- OSMANLI DEVLETİ’NDE BİR TOPLUMSAL GÖZETİM VE DENETİM ARACI OLARAK 1880 HAPİSHANELER NİZAMNAME LAYİHA...
OSMANLI DEVLETİ’NDE BİR TOPLUMSAL GÖZETİM VE DENETİM ARACI OLARAK 1880 HAPİSHANELER NİZAMNAME LAYİHASI
Authors : Uğur DİNÇ
Pages : 75-87
Doi:10.56387/ahbvedebiyat.1246640
View : 13 | Download : 14
Publication Date : 2023-06-23
Article Type : Research Article
Abstract :1880 Tevkifhaneler ve Hapishaneler Nizamname Layihası Osmanlı Devleti’nin modern dönemdeki hapishane teşkilatının temel metnidir. Modern Osmanlı hapishanelerine şimdiye dek tarih yazımında genellikle modernleşme paradigmasından bakılarak bunların modern hapishane olmakta ne kadar başarılı sayılabilecekleri sorusu sorulagelmiştir. Ancak bu perspektif Osmanlı hapishanesini gerçekten anlamayı imkânsız kılmaktadır. Bunun yerine, modern burjuva disiplin toplumunun temeli olan hapishaneye Osmanlı bağlamında da uluslararası burjuva toplumuyla bütünleşme sorusu üzerinden bakılmalıdır. Keza bu bağlamda geleneksel Osmanlı elitleri olsun, mahalli topluluk dayanışması temelindeki eski Osmanlı sosyal yapısı olsun, uluslararası burjuvazi ile ilişikli modern Osmanlı bürokrasisince nasıl bir süreç içinde ve ne şekilde yerinden edildikleri de analiz edilmelidir. Bu makale çalışmasında, bu konudaki kurucu yasal metinlerden biri olan 1880 Tevkifhaneler ve Hapishaneler Nizamname Layihası üzerinden işte tam da bu tür bir inceleme ve analize girişilmektedir. Bu çerçevede öncelikle Michel Foucault’nun Batılı orijinal bağlamdaki analizine dayalı bir şekilde çok kısa teorik bir giriş yapılmakta, ardından 1880 Hapishaneler Nizamname Layihası’nın ilginç kabul ve resmîleşme süreci anlatılmakta, sonra da nizamname layihasının söz konusu analizi yerine getirilmektedir. Bu analiz çerçevesinde üç ana unsur dikkat çekmektedir: layihada hapishane temelli gözetleme ve disiplinin teorik olarak kurulması, sosyal güvenlik devletinin temelinin atılması, modern kapitalist çalıştırma sisteminin yerleştirilmeye çalışılması. Bu modern disipliner metnin Sultan II. Abdülhamid döneminde yazılıp ciddi şekilde uygulama konmaya çalışılmış olması da söz konusu dönemin mahiyeti hakkındaki popüler ve tarihyazımsal önkabulleri sorgulamaya bizi itmektedir.Keywords : modern Osmanlı hapishanesi, modern burjuva toplumu, 1880 Tevkifhaneler ve Hapishaneler Nizamname Layihası, Michel Foucault, tarih yazımı