- Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Sayı: 21
- Muhammed Mütevellî eş-Şa‘râvî’nin Tefsirinin Beyânî Yönü ve İncelikleri
Muhammed Mütevellî eş-Şa‘râvî’nin Tefsirinin Beyânî Yönü ve İncelikleri
Authors : Mehmet Yaşar
Pages : 637-675
Doi:10.18498/amailad.1358180
View : 97 | Download : 67
Publication Date : 2023-12-30
Article Type : Research
Abstract :Kur’ân Araplar’ın dili üzerine nâzil olmuş olsa da birçok açıdan kendine has dil ve üslûp özelliklerine sahiptir. Zira Kur’ân-ı Kerîm, kelimelere yüklemiş olduğu özgün anlamlarla Arap dilinin kullanımlarıyla sınırlı kalmamış ve ayrıca zengin üslûp özellikleriyle birçok açıdan Arap dilinden farklılaşmıştır. Kur’ân’ın bu yönü, nâzil olduğu dönemdeki muhataplarını da etkisi altına almıştır. Nitekim dönemin Arap şairleri Kur’ân’ın bu eşsiz yönüne dair hayranlıklarını dile getirmişlerdir. Ayrıca birçok müşrik, iman etmediği halde Kur’ân’ın özgün üslûbunun etkisinde kalmıştır. Rivayetler müşriklerin Kur’ân’ın etkisinden çıkamadıklarını ortaya koymaktadır. Bunun olması da tabiidir. Zira Kur’ân’ın Allah Teâlâ tarafından nâzil olması, ona ilâhî bir boyut kazandırmış ve onu belagatin en üst seviyesine çıkarmıştır. Bu sebeple de geçmişten günümüze değin birçok alim, Kur’ân dilinin özgün yönlerini araştırma konusu yapmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’in neredeyse her kelimesinin birçok anlama delâlet etmesi, kelimelerin bağlam açısından farklı anlamlar kazanması, Kur’ân’ın Araplar’ın kullandığı kelimelere yeni anlamlar kazandırması gibi etkenler bu konudaki araştırmaların süreklilik kazanmasına yol açmıştır. Kur’ân’ın edebî ve beyânî yönünü ön plana çıkarmak isteyen her bir alim, bu alana dair önemli tespitler ortaya koymuştur. Zira bu alanın güncelliğini sürekli koruması yapılan çalışmaların devamlılık arz etmesine imkân sağlamıştır. Bu sebeple de klasik dönemde başlayan bu çalışmalar artarak devam etmiştir. Şa‘râvî de bu isimlerden biridir. Onun tefsiri, Kur’ân’ın beyânî yönünü ön plana çıkarmayı merkeze koyan tefsirlerdendir. Hatta onun tefsirinin merkezini oluşturan konulardan birinin Kur’ân’ın beyânî yönüne ışık tutmak olduğunu söylemek mümkündür. Şa‘râvî’ye göre Kur’ân’ın bu özgün yönü evrenselliğinin bir yansımasıdır. Zira Hz. Peygamber’in Kur’ân’ın tamamını tefsir etmemesi, Kur’ân’ın kıyamete kadar i’câzının bir göstergesi olarak anlam zenginliklerinin ortaya çıkarılmasına olanak sunmaktadır. Bu sebeple de Kur’ân’ın anlatım tarzındaki zenginliklerin ve içerdiği mesajların sürekli güncelliğini koruduğunu ifade etmektedir. Bu bağlamda onun tefsirine bakıldığında birçok açıdan Kur’ân’ın bu yönünü ön plana çıkardığı görülmektedir. Şa’ravi Kur’ân’ın beyânî yönünü ön plana çıkarıp kelime ve cümlelerin delâlet ettiği derin anlamların tespitini son derece önemsemektedir. Bu araştırmada onun Kur’ân’ın edebî ve beyânî yönüne dair tespit ve değerlendirmelerinde çok özgün yönleri olduğu anlaşılmıştır. Onun Kur’ân’ın beyânî yönünü sadece birkaç kelime üzerinden ortaya koymadığı bilakis bütüncül ve derinlikli bir yaklaşımla Kur’ân’ın çok yönlü edebî ve beyânî özelliklerine odaklandığı görülmüştür. Onun Kur’ân’ın beyânî yönünü ön plana çıkarmada odaklandığı en önemli konulardan biri, Kur’ân’ın kelimelerinin taşıdığı anlam zenginliğini ön plana çıkarmasıdır. Bu bağlamda onun Kur’ân kelimelerinin anlamlarını ortaya çıkarırken, Kur’ân diline atıfta bulunduğu ve böylelikle Kur’ân ifadelerin insan ruhu ve duyguları üzerindeki etkisini somutlaştırmaya çalıştığı ve bunu da başarılı bir şekilde yansıttığı örnekler üzerinden ortaya konmuştur. Mecâzî ifadeleri de Kur’ân bağlamından hareketle somutlaştırmaya özen gösterdiği ve böylelikle arka planda âyetten kastedilen anlamı belirginleştirmeye odaklandığı görülmüştür. Bu bağlamda üzerinde durduğu konulardan biri de i’câz olduğu anlaşılmıştır. Onun düşüncesinde i’câzın sadece Kur’ân’ın dil özellikleriyle sınırlı olmadığı; Kur’ân’ın hakikatlerini, üslûbunu, kıssalarını, Kur’ân’ın Tevrat ve İncil’den tashih ettiği öğretilerini, beşeriyetin bilmediği konuları da i’câzın bir parçası olarak gördüğü anlaşılmıştır. Bunun yanı sıra onun Kur’ân’ın beyânî yönünü, kıssalardan hareketle de ele aldığı, bu bağlamda Kur’ân’ın bir konuyu tekrara kaçmadan özgün bir anlatım tarzıyla ele alabildiğini, isimlere odaklanmaktan ziyade mesajı ön plana çıkarabildiğini, Kur’ân’ın zaman ve mekânı aşan mesajlar taşıyabildiğini vurgulayarak Kur’ân’ın beyânî yönlerini somutlaştırmaya çalıştığı tespit edilmiştir.Keywords : Tefsir, , Şa\'ravî, , İ’caz, Beyânî Tefsir, Üslûp.