Mağrib ve Kuzey Afrika Mushaflarında Takip Edilen İmam Hebtî’nin (ö. 930/1523) Vakf Sistemi ve Vakf-İbtidâ İlmindeki Yeri

Authors : Alaaddin Salihoğlu

Pages : 237-260

Doi:10.17120/omuifd.1236611

View : 73 | Download : 53

Publication Date : 2023-06-30

Article Type : Research Article

Abstract :Tecvid ve kırâat ilimleri içerisinde önemli bir yere sahip olan vakf-ibtidâ ilmi, Kur’an’ın doğru okunması ve âyetlerdeki murâd-ı ilâhînin anlaşılması noktasında büyük katkı sağlamaktadır. İslamiyet’in erken dönemlerden itibaren bu ilim dalında farklı âlimlerin çeşitli çalışmaları olmuştur. Bu bağlamda önemli katkıları olan kişilerin başında hicrî IX. asır Fas âlimlerinden Muhammed b. Ebî Cum‘a es-Semâtî el-Hebtî (ö. 930/1523) yer almaktadır. Onun kurmuş olduğu vakf sistemi Mağrib merkezli Kuzey Afrika bölgesinde tercih edilen hemen hemen tek sistem olmuştur. Öyle ki bugün söz konusu bölgede yedi kırâat imamından Nâfi‘ el-Medenî (ö. 169/785) kırâatine göre basılan mushaflarda Hebtî’nin vakf sistemi ve sembolü uygulanmakta ve yüzyıllardır bölge Müslümanları bu sisteme bağlı kalarak Kur’an okumaktadırlar. Hebtî’nin vakf sisteminin inceleneceği bu çalışmada, öncelikle vakf-ibtidâ ilminin gelişmesi ve tarihsel süreci, yanı sıra vakf işaretlerinin mushaflara yansıması açısından oluşan vakf ekolleri üzerinde durulmuştur. Daha sonra İmam Hebtî’nin hayatı, hocaları, talebeleri ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Hebtî’nin vakf sistemi ele alınarak bu sistemin ortaya çıkışındaki sebep ve saiklere yer verilmiş, bölgede tercih edilmesinin nedenleri değerlendirilmiştir. Bununla birlikte Hebtî’nin vakf sisteminin genel özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmada yöntem bakımından mukayese ve tarama metodu kullanılmıştır. Bu bağlamda bir âyetin vakf konusunda tahlili yapılırken müfessirler ile vakf âlimlerinin görüşlerine yer verildikten sonra Hebtî’nin sistemini esas alan mushaflar ile bu sistemi esas almayan mushaflar arasında genel bir mukayese yapılmıştır. Hebtî’nin vakf sisteminin inceleneceği bu çalışmada, öncelikle vakf-ibtidâ ilminin gelişmesi ve tarihsel süreci, yanı sıra vakf işaretlerinin mushaflara yansıması açısından oluşan vakf ekolleri üzerinde durulmuştur. Daha sonra İmam Hebtî’nin hayatı, hocaları, talebeleri ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Hebtî’nin vakf sistemi ele alınarak bu sistemin ortaya çıkışındaki sebep ve saiklere yer verilmiş, bölgede tercih edilmesinin nedenleri değerlendirilmiştir, Hebtî’nin vakf sisteminin genel özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmada yöntem bakımından mukayese ve tarama metodu kullanılmıştır. Bu bağlamda bir âyetin vakf konusunda tahlili yapılırken müfessirler ile vakf âlimlerinin görüşlerine yer verildikten sonra Hebtî’nin sistemini esas alan mushaflar ile bu sistemi esas almayan mushaflar arasında genel bir mukayese yapılmıştır.
Keywords : Mağrib ve Kuzey Afrika, Vakf-İbtidâ, Hebtî, Takyîdü Vakfi’l-Kur’ân, Nâfi‘ el-Medenî