ÖZBEK TÜRKÇESİNDE "TEJAMLILIK TAMOYILI (EN AZ ÇABA YASASI)" VE "ELLIPSIS (EKSİLTİM)" KAVRAMLARI ÜZERİNE

Authors : Nursan Ildiri

Pages : 2484-2497

Doi:10.30783/nevsosbilen.1196097

View : 15 | Download : 19

Publication Date : 2022-12-30

Article Type : Research

Abstract :Konuşma dilinde meydana gelen daha sonra yazı diline de sirayet eden ellipsis, dilde ekonomi yasası gereği tekrarlardan kaçınmak, iletişimi daha etkili hâle getirmek için belli kurallar çerçevesinde gerçekleşen bir dil olayıdır. Cümle içerisinde derin yapıda bırakılan birimlerin fark edilmesi bir metnin biçimsel ve anlamsal yapısının daha iyi anlaşılmasına katkı sağlar. Özellikle bir lehçeden başka bir lehçeye yapılan aktarımlarda o lehçenin ses, biçim ve cümle düzeylerinde gerçekleşen ellipsis hadiselerinin ortaya çıkarılması bir anlam kargaşasının oluşumunu engeller. Bu dil olayının gerçekleşmesine zemin hazırlayan ekonomi yasası Özbek gramerciliğinde "tejamlilik temoyili” ya da "tejamkorlik temoyili” terimleriyle karşılanmaktadır. Bu çalışmada Özbek Türkçesi gramerlerinde konunun ne şekilde ele alındığı, bu terimlerin nasıl karşılık bulduğu, bazı çağdaş lehçelerdeki görüntüleri üzerinde bir değerlendirme yapılmıştır. "Tejamlilik tamoyili” neticesinde ortaya çıkan dil olayı "ellipsis” kavramının diğer benzer dil olaylarıyla karşılaştırması yapılarak bu hadisenin ses, biçim ve söz dizim düzeylerinde gerçekleşen şekilleri çeşitli eserlerden taramalar yapılarak örnekleriyle ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Söz dizimsel, morfolojik ve fonetik düzeyde gerçekleşen ellipsis olayının gerçekleştiği yerler cümle içerisinde ve aynı cümlenin aktarımında dikkatlere sunulmuştur.
Keywords : Özbek Türkçesi, ellipsis, derin yapı