HACI BEKTAŞ VELİ’NİN MAKÂLÂT’INDA SEMBOLİK DİL

Authors : Recep Tek

Pages : 104-117

Doi:10.30783/nevsosbilen.964790

View : 18 | Download : 11

Publication Date : 2021-12-22

Article Type : Research

Abstract :İnsanoğlu, iletişimi kolaylaştırmak, duygu ve düşüncelerini daha iyi anlatabilmek ve anlaşılabilmek, bir gerçeği gözler önüne sermek amacıyla çeşitli yollara başvurmuş ve bu çerçevede de sembollerden yararlanmıştır. Duygu ve düşüncelerin ifadesinde dilin yetersiz kaldığı durumlar, bireylerin algılama seviyelerindeki farklılıklar ve âlim ve ilimle halk arasında bir köprü kurma amacı sembollerin ortaya çıkmasına vesile olan önemli amillerdendir. Sembollerin karşımıza çıktığı en önemli alanlardan biri dindir. En eski medeniyetlerden beri insanlar din konusunda semboller kullanmışlar ve bütün dinler sembollerden aktif bir şekilde yararlanmıştır. Bütün dinler, tüm inanç sistemleri, muhataplarına hitap ederken anlaşılması zor, derin anlamlar içeren hususları kolay bir şekilde aktarabilmek, bunların anlaşılıp özümsenmesini sağlayabilmek için sembollerden faydalanmıştır. İslamiyet’te sembolik dilin ise Kur’an-ı Kerim ile başladığı söylenebilir. Kur’an’nın pek çok sure ve ayetinde sembollerden yararlanılmış, ayetlerde geçen Allah ile ilgili anlatımlar, bizzat Allah’tan ve Allah’ın sıfatlarından bahsederken sembolizme dayanmıştır. Hacı Bektaş Veli, Köprülü’nün, "bir buhran ve intikal asrı” olarak nitelediği XIII. yüzyılın üç önemli şahsiyetinden biridir. O, Anadolu’nun dinî-tasavvufi hayatının şekillenmesinde ve bu coğrafyanın Türkleşmesinde mühim bir rol üstlenmiştir. Duygu ve düşüncelerinin en iyi biçimde anlaşılmasının sağlayacak olan Makâlât’ta Hacı Bektaş Veli, dört kapı ve kırk makamı açıklamıştır. Bu bağlamda kapılar ve bu kapıların her birinde yer alan on makamın neler olduğu birer birer anlatılmıştır. Bunun yanı sıra eserde, insanlara birtakım konularda öğütler verilmiş, yapılması gereken işler belirtilmiştir. Makalede Hacı Bektaş Veli’nin Makalat’ta kullandığı semboller tespit edilmeye çalışılmıştır. O, eserinde, İslamiyet’in kural ve kaidelerini, riayet edilmesi gereken hususları, Müslüman’ın sahip olması gereken vasıfları, yapması gereken fiilleri, Allah’a ulaşma yolunda izlenmesi gereken yolları aktarmış ve bunu yaparken de zaman zaman sembollerden yararlanmıştır. Hacı Bektaş Veli, Makâlât’ta, hem Dinî-Tasavvufî edebiyatta hem de Alevî-Bektaşî edebiyat geleneğinde karşımıza çıkan kavramların yanı sıra birtakım kavramaları da sembolleştirmiş ve kendine özgü bir sembolik dil de oluşturmuştur.
Keywords : Sembol, Din, İslamiyet, Hacı Bektaş Veli, Makâlât.