E.P. Thompson’ın Sosyalist Hümanizmi: 1956’nın Külleri İçinde "Sosyalistlerin Yapımı", "Aşağıdan Sosyalizm" ve Bir Devrim Arayışı

Authors : Sanem Yamak

Pages : 1049-1086

Doi:10.25064/mulkiye.1239311

View : 71 | Download : 50

Publication Date : 2023-06-15

Article Type : Research Article

Abstract :1950\'lerin ortalarında Süveyş Krizi, Hruşçov’un Stalin dönemine ilişkin ifşaatı, Polonya’daki ayaklanma ve Macar Devrimi’nin etkisiyle kapitalizme, bürokratik sosyalizme ve sosyal demokrasinin reformizmine bir alternatif olarak ortaya çıkan E. P. Thompson\'ın sosyalist hümanizmi bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Thompson hakkında Türkçe yapılmış çalışmalar daha çok onun "aşağıdan tarih” yaklaşımına katkılarına ve Louis Althusser ve Perry Anderson ile olan polemiklerine odaklanmıştır. Bu çalışmada ise Thompson’ın 1957-1960 arasındaki siyasi yazıları temel alınarak, onun tarih çalışmalarının ve polemiklerinin de asıl meselesi olan politik görüşlerine ve mücadelesine, "kayıtsızlık” ile nitelendirdiği bir refah toplumunda, üstelik reel sosyalizm örneğinde sosyalizme ilişkin hayal kırıklığının yaşandığı bir anda, ‘arzunun eğitimi’ ile ‘sosyalist yapma’ çabasına, özetle farklı tipte bir devrim ve "aşağıdan” gerçekleşecek demokratik ve insancıl bir sosyalizm arayışına odaklanılmıştır. Bu çerçevede Thompson’ın Stalinizm analizi ve Stalinizme karşı bir "isyan” olarak nitelendirdiği sosyalist hümanizm ortaya çıktığı tarihsel bağlam içerisinde ele alınmıştır. Thompson’ın sosyalist hümanizmi, ekonomik determinizm, dogmatizm, anti-entelektüalizm ve ahlaki nihilizmle karakterize olduğunu ileri sürdüğü Stalinizmin Partiyi/lideri kendisinin yerine ikame ettiği sıradan insanların, sosyalist bir toplumun inşasının ana özneleri olduklarını ve bu çerçevede "aşağıdan” bir sosyalizmi vurgular. Sosyalist toplumu ise insanın "tam insanlığı”nın, gerçek insani potansiyelinin gerçekleşebileceği bir toplum, "insani ve ahlaki” bir amaç olarak ele alır. İnsan failliğine vurgusu ve sosyalizm anlayışı ile insanların arzularını dikkate alan, amaçların ve araçların seçiminde zorunluluğun yanı sıra bireylerin vicdanını, sosyalist bir ahlakı ve bunlar temelinde yapılacak seçimleri temel alan demokratik bir sosyalizm amacındadır. Thompson’ın "temel”i, sınıfı, sınıf bilincini, sosyalist faaliyeti ve devrimi farklı bir biçimde ele alması sosyalizm mücadelesinin hedefi, stratejisi ve araçları üzerine görüşlerinin temelini oluşturmuştur. Bu çerçevede entelektüellerin "arzunun eğitimi” yoluyla bilincin dönüştürülmesinde rol oynayacağı ama her aşamasında sıradan insanların aktif katılımı içeren, halka açık eğitim ve faaliyetler, protesto gibi araçları öne çıkaran bir strateji önermiştir. Thompson’ın sosyalist hümanizmi alternatifin imkânsızlığı söylemi ile karakterize olan günümüzün "post-politik” durumunda, siyasal mücadelede somutun analizinin yanında geçmişin analizinin, zorunluluğun yanında "arzuların”, bu arzuları "uyarma”nın, "alternatifi tahayyül etme”nin, toplumsal değişimde insan failliğinin rolüne yaptığı vurgu ile önem taşımaktadır.
Keywords : E. P. Thompson, Sosyalist Hümanizm, Aşağıdan Sosyalizm, Sosyalistlerin Yapımı, Arzunun Eğitimi