Sinoplu Müʾmin b. Muḳbil ve eserleri üzerine bir inceleme: Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazaʾinu’s-Surūr ile Ẕaḫīre-i Murādiyye telif mi yoksa çeviri midir?

Authors : Ahmet Aciduman, Şehriyar Şems

Pages : 441-471

Doi:10.31020/mutftd.752147

View : 11 | Download : 4

Publication Date : 2021-09-22

Article Type : Research

Abstract :Amaç: Türk tıp tarihi literatürü gözden geçirildiğinde Sinoplu Müʾmin b. Muḳbil ile eserleri Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr ile Ẕaḫīre-i Murādiyye üzerine verilmiş bilgiler arasında uyumsuzluklar olduğu görülmektedir. Literatürde karşılaşılan ilk sorun Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr’un kimin adına yazıldığıdır. İkincisi ise Ẕaḫīre-i Murādiyye’nin İsmāʿīl Cürcānī’nin Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī adlı eserinin çevirisi olup olmadığıdır. Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī’nin Arapça mı yoksa Farsça mı olduğu hakkındaki tartışma ise üçüncü sorunu oluşturmaktadır. Bu çalışmada yukarıdaki sorunlara yanıtlar aranması ve Türk tıp tarihi literatüründeki hatalı bilgilerin düzeltilmesi için kısıtlı da olsa bir girişimde bulunulması amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr, Ẕaḫīre-i Murādiyye ile Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī ve Türkçe çevirisinin Türkiye Kütüphanelerinde yer alan bazı nüshaları ile Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī’nin konu başlıklarını içeren Farsça bir çalışma incelenmiştir. Ẕaḫīre-i Murādiyye ile Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī’nin ve Ẕaḫīre-i Murādiyye ile Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr’un karşılaştırılmaları hem bazı bölümlerin çevirileri hem de konu başlıkları bağlamında gerçekleştirilmiştir. Bulgular: Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr Candaroğlu İsfendiyar Bey ve Osmanlı Sultanı II. Murad olmak üzere iki ayrı hükümdara sunulmuştur. Ẕaḫīre-i Murādiyye Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī’nin altıncı kitabının baş hastalıklarından başlayarak mide hastalıklarının sonuna kadar olan kısmının çevirisidir. Ẕaḫīre-i Murādiyye ile Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr’da yer alan baş ağrıları ve göz hastalıkları ile ilgili bölümler de birbirinin aynıdır. Dolayısıyla Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr da İsmāʿīl Curcānī tarafından Farsça yazılan Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī’de aynı başlıkları taşıyan bölümlerinin çevirisidir. Sonuç: Bu çalışmada elde edilen bilgilere göre Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr ile Ẕaḫīre-i Murādiyye çeviri eserlerdir. Çeviride kullanılan ve adı anılmayan eser ise İsmāʿīl Curcānī’nin Ẕaḫīre-i Ḫ’ārezmşāhī adlı Farsça yapıtıdır.
Keywords : Sinoplu Müʾmin b. Muḳbil, Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr, Ẕaḫīre-i Murādiyye, İsmāʿīl Cürcānī, Ẕaḥīre-i Ḫ’ārezmşāhī, Tıp tarihi