Tanrı-İnsan İlişkisine Dair Bir Okuma: Eflatun’un Mağara Alegorisi ve Mâtürîdî’nin Haber Bilgisi

Authors : Şeyma Kaç

Pages : 123-140

Doi:10.15370/maruifd.1462519

View : 100 | Download : 77

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research

Abstract :Bu makalede sistematik filozof Eflatun’un mağara alegorisi ile sistematik mütekellim Mâtürîdî’nin haber bilgisinin fonksiyonları arasında Tanrı-insan ilişkisine dair bir okuma yapılıp yapılamayacağı sorusuna odaklanılmıştır. Zikredilen çerçevede Eflatun’un görünür ve algılanır dünyaya ilişkin ortaya koyduğu fikirleri ile Mâtürîdî’nin bir bilgi türü olarak ortaya koyduğu haber arasında birtakım benzerliklerin olduğu fark edilmiştir. Yine bu çalışmada, tespit edilen bazı hususlar üzerinden benzerliklere dair bir okuma yapılırken aynı zamanda farklılıklara da işaret edilmiştir. Çalışmanın ilk başlığında Mâtürîdî’ye göre haber bilgisi ve fonksiyonlarına yer verilmiştir. Bu fonksiyonların başında haber bilgisinin gerçeklik ile örtüşmesi gelmektedir. Bu husus aynı zamanda haber bilgisinin doğrulanabilmesi konusunda da önem arz etmiştir. Yine haber bilgisinin fıtrat ile de ilişkili olduğu anlaşılmıştır. İnsanların kendi başlarına gideremeyecekleri toplumsal problemlerin izale edilmesi konusunda da önemli bir fonksiyon icra etmiştir. Kişinin yararına ve zararına olan şeylerin künhüyle bilinmesindeki eksikliklerin giderilmesine de tesir etmiştir. Son olarak âlem-insan ve Tanrı arasındaki ilişkinin sağlıklı bir şekilde inşa edilmesini sağlamıştır. İkinci başlıkta ise Eflatun’un mağara alegorisi ve temel unsurları ele alınmıştır. Burada dikkat çekilen temel unsurların başında alegoride eğitimin yeni bir şey öğretmek değil, zaten insanların ruhunda olanı hatırlatmak ve ruhun doğruya meyletmesinin sağlanmasına yer verilmiştir. İkinci olarak görünür dünya olarak isimlendirilen mağarada seslerin ve gölgelerin yanıltıcı olduğuna değinilmesine işaret edilmiştir. Kişinin algılanabilir dünyaya ulaşabilmesi maksadıyla bir yönüyle ahlaki yükselişe ihtiyacı olduğu hususuna değinilmiştir. Dördüncü olarak algılanabilir dünya ile irtibat kuran birinin başkalarının kurtuluşunu da bir şekilde hatırına getirebileceğine değinilmiştir. Son olarak da eğitim ile hatırlatma arasında bir ilişki bulunduğuna dikkat çekilmiştir. Üçüncü başlıkta ise mağara alegorisindeki temel unsurlar ile haber bilgisinin fonksiyonları arasında tespit edilen benzer yönlere değinilmiştir. Bu benzer yönler arasında ilk olarak Eflatun’da ruhun, Mâtürîdî’de ise fıtratın benzer fonksiyonlara sahip olduğundan bahsedilmiştir. İkinci olarak alegoride görünür dünyanın Mâtürîdî haber bilgisinde ise dünyanın yanıltıcılığına dikkat çekilmiştir. Yine Eflatun’da idelar dünyasının, Mâtürîdî’de ise ahiretin asliliğine değinildiğine işaret edilmiştir. Hem Eflatun’da hem Mâtürîdî’de ahlaklı olmanın önemli bir husus olduğuna yer verilmiştir. Yine kişinin iyiye veya asli olana meyletmesi için Eflatun’da eğitim ile hatırlatmanın, Mâtürîdî’de ise haber bilgisine tabi olmanın önemli oluşu zikredilmiştir. Dördüncü başlıkta ise mağara alegorisi ve haber bilgisinin fonksiyonları arasındaki farklılıklara dikkat çekilmiştir. Mağara alegorisinde birtakım unsurların olmayışı nedeniyle bazı soruların cevaplanıp cevaplanamayacağına değinilmiştir. Aynı şekilde haber bilgisinden hareketle böyle bir durumda bu sorulara nasıl cevap verilebileceğine de işaret edilmiştir. Sonuç başlığında ise Eflatun’un düşünce dünyası ile Mâtürîdî’nin düşünce dünyasının Tanrı-insan ilişkileri konusunda ortak bir paydadan beslenmiş olabileceğine, ancak esas kaynağa ulaşma yollarının farklı olması sebebiyle birinin sorulara cevap verebilirken öbürünün veremeyebileceğine işaret edilmiştir.
Keywords : Tanrı-İnsan ilişkisi, Eflatun, Mağara Alegorisi, Mâtürîdî, Haber Bilgisi.