Haç Kültü ve Tao Klarceti Bölgesinde Haç Motifleri
Authors : Fahriye Bayram
Pages : 89-162
Doi:10.54577/lycus.1027099
View : 21 | Download : 12
Publication Date : 2021-12-31
Article Type : Research
Abstract :Gürcü kültüründe; erken çağlardan süre gelen köklü bir haç kültü, çevre kültürlerin etkileri, Azize Nino’nun telkinleri, hediye olarak gönderilen gerçek haçın parçaları vb. bağlamında, başta mimari olmak üzere sanatın her alanında, haç tasvirlerine yer verilmiştir. Aynı gelenek Tao Klarceti bölgesinde de sürdürülmüştür. Bu nedenle çalışmamızda öncelikle Tao Klarceti bölgesinin özet tarihine yer verilmiş, sonra da eş kollu haçlar, Latin haçı, yaşam haçları, haçın göğe yükseltilmesi vb. şekilde çok sayıda çeşitlemeleri yaratılan haç ve yaşam haçı sembollerine temel oluşturan uzun geçmişe bir göz atılmıştır. Bu çerçevede Tao Klarceti bölgesindeki haç motifleri değerlendirilmeye çalışılmıştır. 4. yüzyılın başlarından itibaren Hıristiyan dünyası içerisinde yerini alan Gürcü halkı, geçmişten getirdiği gelenekleri çevre kültürlerin etkisi ve yeni dinin öğretileriyle harmanlayarak temel inançlarını haç motifi örgesinde görünür kılmış, bu nedenle haçı günlük yaşamın ve sanatın her alanında kullanmıştır. Tao Klarceti bölgesinde haçın pek çok formu, başta örgülü tipler olmak üzere yeni stiller yaratılarak uygulanmıştır. Yaşam haçı kompozisyonları ve haçın göğe yükseltilmesi sahneleri en çok benimsenen türler olmuş, Batı’da uygulanması neredeyse yok denecek kadar az iken Gürcistan ve Tao Klarceti’de bölgeye özgü yaratımlarla geç dönemlere kadar kullanılmaya devam edilmiştir. Kompozisyonlarda her türlü haç formuna yer verilmiş, ancak Latin haçı ile eğer eş kollu haç yapılacaksa Bolnuri/Bolnisi tipleri tercih edilmiştir. Şaşırtıcı bir şekilde, Hıristiyanlığın yayılmasına ön ayak olan Azize Nino’nun asma dallarından yaparak kollarını saç telleriyle bağladığı yatay kolu hafifçe aşağıya eğik olan ve Gürcü Ortodoks Kilisesi’nin kutsal sembolü olarak kabul edilen asma dalından yapılmış Latin haçı tipi Tao Klarceti kiliselerinin mimari süslemesinde kullanılmamıştır. Doğu cephelerin haçlarla vurgulanması gelenek halini almış, Tao Klarceti bölgesinde küçük boyutlu tutulan bu haçlar, Gürcistan yapılarında daha büyük boyutlara ulaştırılarak belirli bir şemaya kavuşturulmuştur. Cephelerdeki küçük boyutlu haçlar genellikle mazgal pencerelerin kemerlerine oturtulmuş, kemerlerin yükseltisi Golgoto Tepesi gibi değerlendirilerek haçlar Calvary haçına dönüştürülmüştür. Boyalı örnekler hariç motifler kabartma tekniğiyle işlenmiş, az da olsa oyma tekniği kullanılmıştır. Haç motifleriyle bezenen mimari unsurların arasında antefiksler de yerini almıştır.Keywords : Tao Klarceti, Gürcü sanatı, Haç kültü, Haç motifleri, Antefix