James Baldwin’in “Kasvetli Soru”su ve Türkiye’de “Düşenin Dostu” Olmak

Authors : Özge Özbek Akıman

Pages : 307-328

Doi:10.26650/LITERA2023-1386497

View : 51 | Download : 31

Publication Date : 2024-06-21

Article Type : Research

Abstract :Afrikalı Amerikalı yazar James Baldwin (1924-1987), ırkçı baskıdan uzaklaşmak için 1948 yılından itibaren ülkesinden ayrılarak 1961-1971 yıllarını aralıklı olarak Türkiye’de geçirir. Baldwin’in Türkiye yaşantısı, 1950’li yılların sonunda New York City’de tiyatro çalışmaları sırasında tanıştığı oyuncu Engin Cezzar’la dostluğu sayesinde gerçekleşir. Baldwin, 1961 güzünde Orta Doğu ve Afrika’yı kapsayacak şekilde ırksal ilişkiler üzerine yazmak amacıyla seyahate çıkar. Sömürü coğrafyasını keşfettikçe, sivil haklar mücadelesi çerçevesinde Afrikalı Amerikalıların ABD içinde ve dünyada tarihsel rolünün ne olduğuna dair, kendi ifadesiyle, “kasvetli soru” ile karşılaşır. Bu soruyu o sırada cevaplayamaz ve İstanbul’a gelir. ABD’nin Soğuk Savaş siyaseti çerçevesinde ekonomik yardım yoluyla Sovyetler Birliği’nden uzak tutmak istediği coğrafyalardan biri olan ülkemizden baktığında Baldwin, demokratik bir ulus imajıyla pazarlanan Amerika ile siyahların deneyimlediği Amerika arasındaki çelişkiye işaret eder. Uzun süreli İstanbul ziyaretleri, Baldwin’in ırkçılık sorununu ABD’deki sivil haklar mücadelesinin ötesinde, sömürgeciliğin tarihsel ve küresel bir bileşeni olarak değerlendirmeye başladığı döneme rastlar. Büyük ölçüde Türkiye’deyken yazdığı No Name in the Street’te bu geniş ölçekli eleştiriyi ayrıntılı şekilde ortaya koyar. Ayrıca, Baldwin’in yurdumuzda bıraktığı izler tiyatro tarihimizde gizlidir. 1969-1970 sezonunda Baldwin’in yönettiği ve SururiCezzar Tiyatrosu tarafından sahnelenen Düşenin Dostu hem Türk tiyatro tarihi hem de Baldwin’in tiyatroyla ilişkisi ve tüm eserlerine sinmiş olan tutukluluk izleğini konu etmesi açısından önemli bir yere sahiptir. Bu makale, Baldwin ve Türkiye ilişkisini, No Name in the Street ve Düşenin Dostu eserleri çerçevesinde inceler. Tiyatro arşivlerinde korunan izin yanı sıra Baldwin, Türkiye’ye her koşulda kazanmaya güdümlü Amerikan politikasına karşı çıkan bir bakış açısını da miras olarak bırakmıştır.
Keywords : James Baldwin, İstanbul, No Name in the Street, Düşenin Dostu, Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu