Rivayet ve İsnad Açısından İbn Ebî Arûbe’nin Kitâbü’l-Menâsik’i

Authors : Kenan Oral

Pages : 63-90

Doi:10.26650/iuitd.2023.1217948

View : 12 | Download : 8

Publication Date : 2023-03-31

Article Type : Research

Abstract :İbn Ebî Arûbe’nin (ö. 156/773) telif ettiği Kitâbü’l-Menâsik, Basra’da tasnif edilen ilk hadis kitapları arasındadır. Hicrî ikinci asırda hadis ve fıkıh ilminin gelişimine katkı sağlayan söz konusu eserin isnad yapısı ve rivayet yönteminin tahlili büyük önem taşımaktadır. İlk tasnifler arasında olmasına rağmen bu eseri; tasnif, metin ve rivayet açısından ele alan yeterli nitelikte çalışmalar yapılmamıştır. Bu nedenle konuyla ilgili ilk makalemizde tasnif ve metin unsurları yönüyle ele alınan Menâsik, burada kaynak dağılımı, mürsel, mübhem ve münkatı‘ rivayetleri ile diğer sened özelliklerinin yanı sıra rivayet usul ve üslubu gibi açılardan analiz edildi. Eserin hadis tarihi ve edebiyatındaki konumunun daha net bir şekilde tespiti için temel noktalarda aynı dönemin farklı bölgelerde öne çıkan eserleri ile karşılaştırma yoluna gidildi. Çalışmada günümüze tam olarak ulaşamayan Menâsik’in, sened ve rivayet özellikleri açısından aynı yüzyılda telif edilen çalışmalarla yakın özellikler taşıdığı görülmüştür. Eser, hicrî ikinci asrın sünnet anlayışına uygun bir şekilde merfû ve mevkuf olanları içermekle birlikte ağırlıklı olarak maktû rivayetlerden oluşmaktadır. Menâsik, hicrî ikinci yüzyılın ilk yarısında kaleme alınan kitaplardan biri olarak %30,5 oranında münkatı‘, mürsel ve mübhem türünde muttasıl olmayan senedler barındırır. Bu durum müellifin ders halkasının, bilgileri sahibine dayandırma noktasındaki genel mütesâhil tavırlarıyla ilişkilidir. Eseri telif ederken İbn Ebî Arûbe’nin, doğrudan bir yazılı kaynaktan rivayet aldığına dair elimizde açık bir bilgi bulunmamakla birlikte müellifin, teorik düzlemde bu konuda bir sorun görmediği ve fiziki olarak da elinde yeterli yazılı kaynak bulunduğu anlaşılmıştır.
Keywords : Hadis Tarihi, Hadis Edebiyatı, Rivayet Yöntemi, Sened, Kitâbü’l-Menâsik