Anadolu’da Bilinen İlk Türkçe Manzum Fütüvvetnâme Olan Şeyh Eşref b. Ahmed Fütüvetnâmesinde Dinî-Tasavvufî Muhtevâ

Authors : Aynur Kurt

Pages : 117-146

View : 23 | Download : 8

Publication Date : 2019-03-15

Article Type : Research

Abstract :Fütüvvetnâmeler, Ahî teşkilatlarının gelişmesiyle birlikte fütüvvet kavramını ve bu teşkilatların kaidelerini ortaya koyan eserler olarak ortaya çıkmıştır. Türk Edebiyatının da bir türü olan fütüvvetnâmeler ahlaki ve tasavvufî içerikli eserlerdir. Şeyh Eşref b. Ahmed Fütüvvetnâme’si 444 beyitlik ve aruzun fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün kalıbıyla yazılmış bir mesnevidir. 1452’de Edirne’de istinsah edildiği bilinen bu eserin XIV. yüzyılın sonu ile IV. yüzyılın başında yazıldığı tahmin edilmektedir. Şeyh Eşref b. Ahmed’in bu tarihler arasında yaşamış olabileceği göz önünde bulundurularak bu fütüvvetnâmenin Eski Türk Edebiyatında bilinen üç Türkçe manzum fütüvvetnâmeden ilki olduğu düşünülmektedir. Mesnevi1992 yılında Orhan Bilgin ve 2016 yılında Mustafa Güneş tarafından günümüz Türkçesine aktarılarak yayımlanmıştır. Eserde fütüvvetin ana ilkelerinden olan güzel ahlak, nefsine hâkim olmak, iyi huylu olmak, Allah’ın emir ve yasaklarına uymak, Hz. Peygamber’in sünnetine uymak, hak ve adalet sever olmak, yalan söylememek, din ve mezhep gözetmeksizin bütün insanlara sevgi beslemek konuları ele alınmaktadır. Bu temalar tasavvuf anlayışı içerisinde tarikat, şeriat, hakikat, marifet, arif, nefs, akıl, iman, mürşid, dünya ve ahiret gibi kavramlarla birlikte Şeyh Eşref b. Ahmet Fütüvvetnâmesindeki beyitlerde yer almaktadır. Aynı zamanda Allah ve Hz. Peygamber sevgisi dinî muhtevânın önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Şair eserin ilk beyitlerinde iyilik yapmak ve tevazu göstermek ile ilgili öğütleri verdikten sonra akıl ve nefsi konuşturarak Hakk yoluna yönelmenin önemini vurgulamaktadır. 297. beyitten sonra ise "Tarikat Beyanıdur” başlığı altında tarikat adabından söz etmektedir. Eserde fütüvvete dair yalnızca ahlakî ve tasavvufî hususların yer alması nedeniyle bu fütüvvetnâmeyi sufî fütüvvetnâmeleri içinde değerlendirmenin doğru olacağı kanaatindeyiz. Bu çalışmada, Allah inancı, Peygamber sevgisi ve fütüvvetin temel ahlakî esasları ve tasavvufu ortak çerçevede ele aldığını düşündüğümüz Şeyh Eşref b. Ahmed’in manzum fütüvvetnâmesinde dinî ve tasavvufî kavramlar tespit edilerek örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır.
Keywords : Fütüvvetnâme, Tasavvuf, Allah, Hz. Peygamber, Ayet, Hadis