OSMANLI’NIN CESUR YÜREK YALIN AYAK HABERCİLERİ YAHUT KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE "PEYK"

Authors : Gülçin Tanribuyurdu, Hicran Tandoğan

Pages : 465-484

View : 24 | Download : 9

Publication Date : 2021-08-30

Article Type : Research

Abstract :İnsanlık tarihi boyunca kadim medeniyetlerden günümüze değin insanoğlunun en temel gereksinimlerinden biri de iletişim ve haberleşme olmuştur. Bugünkü teknolojik ve modern halini alıncaya dek muhtelif nesnelere, araçlara ve sözcüklere yüklenen anlamlar iletişim ve haberleşmenin zeminini yapılandırmış, sonrasında gelişen teknolojinin kitle iletişim ve haberleşme araçlarına yönelik iltifatı yeni ve modern pek çok haberleşme aracını devreye sokmuş ve bugünkü formuna taşımıştır. Modern zamanların haberleşme araçlarının şekillenmesinde geleneksel haberleşmenin önemli kodlarından birine işaret eden "posta” teşkilatlarının ayrıcalıklı öneme haiz olduğu malumdur. Zira başlangıcı, göçebe yaşantıdan yerleşik kültüre geçilen devirlere kadar uzanan posta sisteminin gelişim ve dönüşümü, uygarlık tarihine denktir. Asurlular ve Persler’den başlamak üzere Roma’da sonrasında İslamiyet’in doğuşu ile birlikte Emevi ve Abbasi Devletleri’nde de posta sistemleri kurulmuştur. Osmanlı’ya gelindiğinde kısa sürede gelişen hükümdarlık ve genişleyen sınırlar merkezle yerel arasındaki iletişimin en kısa, en hızlı ve en güvenilir sağlanabilmesi gereğini doğurmuş Osmanlı resmî ulak sistemi dışında kalan, özellikle sultanın maiyetinde bulunup, onun haberlerini gerekli yerlere süratle bildirme vazifesine sahip özel kişiler saray bünyesinde görevlendirilmişlerdir. Bu kişilere bugünün postacısı anlamına da gelebilecek "peyk” adı verilmiştir. İlk zamanlar hızlı koşma kabiliyetleri sebebiyle bir tür "acele posta" hizmeti gören bu mesleki zümre, imparatorluğun yükseliş devirlerinden itibaren çeşitli merasimlerde solaklarla beraber "tören bölüğü" vazifesini de yerine getirmişlerdir. Osmanlı sultanının emrindeki cesur, fedakâr ve yalın ayak menzil almaları ile tarihe kaydedilen "peyk”ler ve onların klasik dönem manzum metinlerine yansıyan görüntüleri bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Gösterişli kıyafetleri, başlarına taktıkları külahları ve külahlarının tepesine takılmış ender bulunan tüylerle süslenmiş renkli sorguçları; vazifelerini layıkıyla yerine getirebilmek için ihtiyaç duydukları teber, hançer, nacak ve zilleri ile ortaya koydukları hâl ve tavırların şairlerce nasıl resmedildiğinin türlü alt başlıklar altında ele alınacağı çalışma Osmanlı topraklarına seyahat etmiş gezginlerin "peyk”lere ilişkin ayrıntılı notlarından da kesitler sunmaktadır.
Keywords : Haberleşme, posta sistemi, Osmanlı, haberci, peyk, klasik Türk şiiri.