OSMANLI EDEBÎ METİNLERİ IŞIĞINDA AKSATMAK KELİMESİNİN ANLAMI ÜZERİNE

Authors : Büşra Çelik

Pages : 469-477

View : 27 | Download : 14

Publication Date : 2019-02-28

Article Type : Research

Abstract :Osmanlı şiiri belirli estetik anlayışı ve geleneği içerisinde varlığını yüzyıllarca sürdürmüş; çoğu zaman anlamlandırılmasında sözlüklerin ve kaynakların yetersiz kaldığı kıyısına varılması güç, uçsuz bucaksız bir deryadır. Bu deryanın aşinaları ise bir zamanlar kültürümüzü, medeniyetimizi ve geleneğimizi en berrak şekilde yansıtan şiirler kaleme almış ve sonraki nesillere muhteşem bir miras bırakmışlardır. Akıp giden zaman içerisinde bu kültür ve geleneğin dinamiği olan dil de anlam çeşitliliğini kaybetmiş ve kelimeler edebî metinlerde varlıklarını sürdürseler bile sözlüklerde dahi kendilerine yer bulamamışlardır. İşte edebî metinlerde yer alan ve gün yüzüne çıkarılmayı bekleyen bu tür kelime ve kavramlar küçük ölçekte metni, büyük ölçekte şairi ve içinde bulunduğu toplumun kültürünü daha iyi anlamak, anlamlandırmak adına elzemdir.   Derzi-zâde Ulvî’nin [ö. 1585] bir beytinde dikkatimizi çeken "aksatmak” kelimesi, şairin kelimeyi bugünkü manasından apayrı bir manada kullanabileceği şüphesinden hareketle bizi başka metinlere sevketmiş ve çok sayıda edebî metnin taranması sonucunda ortaya çıkan birkaç örnek bu şüpheyi haklı çıkarmıştır. Örneklerini Âşık Çelebi’nin Meşâ ʻ irü’ş-Şu ʻ arâ ’sında, Nev ʻ î-zâde Atâyî’nin Sohbetü’l-Ebkâr ’ında, Sehâbî ve Kara Fazlî Divan’ında bulduğumuz aksatmak kelimesi, "topallamak, sürçürmek, düşürmek” manalarının dışında ‘aşağılamak, hakaret etmek, baş aşağı etmek, yenmek, alt etmek’ anlamlarında kullanılmıştır.   Bu makalede zaman içerisinde artık kullanımdan düşmüş ve sadece 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı adlı sözlükte yer alan aksatmak kelimesinin ‘hor görmek, hakaret etmek; baş aşağı etmek; alt etmek, yenmek’ anlamlarının şiirlerden hareketle kullanımı değerlendirilmeye çalışılacaktır.
Keywords : Osmanlı Şiiri, Aksatmak, Anlam bilimi, Derzi-zâde Ulvî, Meşâʻirü’ş-Şuʻarâ