MATÜRÎDÎ’NİN TE’VÎLÂTÜ’L-KUR’ÂN’INDA İRADE VE MEŞÎET YORUMLARI

Authors : Arif Aytekin

Pages : 34-49

View : 12 | Download : 28

Publication Date : 2018-12-25

Article Type : Research

Abstract :Kulun dalâleti, hidâyeti ve rızkı hususunda Kur’ân’da geçen ilahî ve beşerî irâde ve meşîtle ilgili âyetlere Matüridî’nin getirdiği yorumları/tevillerden örnekler sunulmaya çalışıldı. Önce iki kavram hakkında yapılacak kısa bir giriş ile tekvînî olan meşîet ile teşrîî olan irâde arasındaki etimolojik ve ıstılahî fark üzerinde yeterince izah yapılacaktır. İrâde ve meşîetle ilgili âyetlerin tevili hususunda ilim, hikmet ve lütuf gibi kavramların, Mâtürîdî tarafından nasıl kullanıldığı açıklanacak. Sözü edilen temel kavramların, âyetlerdeki anlam bütünlüğünü daha iyi belirleyecek olan âyetlerin tevili hususunda "semantik okuma tekniği”nin ne kadar uygulanıp uygulanmadığı araştırılacak. Kur’ân’da, irâde ve meşîet ile ilgili 270 âyetten dalâlet, hidâyet ve rızık konusunda inkârcılara karşı ilâhî güç ve kudretin meydan okuyuşu yanında beşer hürriyeti ve sorumluluğu arasındaki ilişki ve dengenin mahiyetine dikkat çekilmiş olacak. Bilindiği gibi, Ehl-i sünnet mezhepleri arasında Mâtürîdî-Hanefî ekol, rey ekolü olarak değerlendirilmektedir. Bu ekolün en önemli özelliği, ferdî hürriyete daha çok önem vermesidir. Bu hususta Mutezile mezhebi çok daha ileri giderek kulun kendi fiilini yarattığını görüşündedir. Eş’arî mezhebi ise adı geçen iki mezhebin aksine kulun irâdesi ile işlediği fiillerini, Allah’ın kulda yarattığı mahluk kudret ile yapması nedeniyle Cebriye mezhebine daha yakın durmakta olup bu yüzden Eş’arî kelâmı, "Cebr-i mutavassıt” olarak nitelenmiştir. Mutezile mezhebi de kaderi inkâr edenler anlamında "Kaderiyye”  olarak anılmıştır. Sözü edilen üç mezhep veya üç ekol arasında, kulun iradî fiilleri ve sorumluluğu hususunda daha çok "İlahî ilim” prensibine dayanan Mâtürîdî düşünce sistemi, daha dengeli bir inanç sistemi kurabilmiştir. Bu başarıya "sementik okuma” prensibinin katkısı önem arz etmektedir. Zira bu prensip sayesinde Kur’ân metinleri daha doğru anlaşılmaktadır. 
Keywords : Tevîlâtü’l-Kur’ân, İrâde, meşîet, hidâyet, dalâlet, semantik