Rockefeller Vakfı, John Marshall ve Modern Türkiye’de Beşerî Bilimlerin Gelişimi:1950-1965

Authors : Ali Erken

Pages : 113-145

View : 19 | Download : 14

Publication Date : 2015-06-01

Article Type : Other

Abstract :Bu makale Rockefeller Vakfı’nın 1950 ile 1965 yılları arasında Türkiye’deki beşerî bilim faaliyetlerine katkısını analiz etmektedir. John D. Rockefeller’ın 1913’te kurduğu vakıf sağlık ve sosyal bilim faaliyetlerine yoğunlaşıp rasyonel bilgi dağarcığını zenginleştirip "bilimsel” kültürü güçlendirmeyi amaç edinmişti. Ancak bilim ve teknolojideki ilerlemenin insanlığın mutlak faydasına olmadığı İkinci Dünya Savaşı’ndaki yıkım ile anlaşılmış, sosyal bilimlerin de insan davranışlarını kontrol etmede yetersiz kaldığı görülmüştü. 1945 sonrası kendine yeni yol haritası arayan vakıf yönetimi bu sorunların çözümü için beşerî bilimlerin geliştirilmesi ve desteklenmesi gerektiği sonucuna vardı. Soğuk Savaş dönemi Amerikan çıkarları için önemli bir ülke olan Türkiye giderek vakfın ilgi alanına girdi. Aslında Türkiye 1945 öncesinde Rockefeller Vakfı tarafından sağlık hizmetleri alanında destek alan bir ülkeydi, ancak 1950– 1965 yılları arasında beşerî bilimler alanındaki destekler önem kazandı. Rockefeller Vakfı’nın Türkiye’deki faaliyetleri için anahtar şahsiyet vakfın beşerî bilimler biriminin direktör yardımcısı John Marshall’dır. 1948–1960 yılları arasında Türkiye’yi sık sık ziyaret eden Marshall edebiyat ve sanat erbabı ile sık sık görüştü; bürokrasi ve okul yöneticileri ile dostluk geliştirdi. Marshall’a göre İslam Yakın Doğu’da şaşırtıcı bir şekilde gücünü korumaktaydı ve bu bölgede yaşanacak sosyal değişim yabancı değil yerli aktörler tarafından gerçekleştirilecekti. Marshall Türk toplumunu kabaca "nüfuz edilemeyen çoğunluk” ve "yaratıcı azınlık” olarak ikiye ayırıyor, Türkiye’nin batıya yakınlaşmasının ancak kendileriyle aynı vizyonu paylaşan "yaratıcı azınlık” eliyle sağlanabileceğini iddia ediyordu. Ona göre, Rockefeller Vakfı gibi Batılı kurumlara düşen görev bu değişime liderlik edecek isimleri tespit edip kendi ülkelerinde önlerini açmaktır. Vakfın Türkiye’deki faaliyetleri Marshall’ın çizdiği bu çerçeveye göre şekillendi. Zamanın aydın çevreleri nezdinde ilgi uyandıran ve revaç bulan Rockefeller destekleri Türk batılılaşmasının yönünü tayinde kayda değer bir rol oynamıştır.
Keywords : Rockefeller Vakfı, John Marshall, Beşeri Bilimler, Entelektüel Bağlantılar, Siyasi Tarih, Filantropi, Türk-Amerikan İlişkileri, Modern Türkiye Tarihi