Ortaçağlardan 21. Yüzyıla Gazâlî’nin Kozmolojisinin Batılı Alımlanışı

Authors : Frank Griffel

Pages : 33-62

View : 17 | Download : 11

Publication Date : 2011-06-01

Article Type : Other

Abstract :İslam teolojisinin konuları arasında özellikle Gazâlî’nin kozmolojisi Batı’da oldukça dikkat çekmiştir. Rönesans dönemi ilim adamları Gazâlî’nin Filozofların Tutarsızlığı (Tehâfütü’l-felâ- sife) adlı eserinin 17. meselesinde filozofların nedensellik teorilerine yönelttiği eleştirilere aşinaydılar. İslam teolojisine dair akademik araştırmaların başladığı 19. yüzyılın ilk yarısında ilim adamları, Gazâlî’nin sözkonusu meselede nedensel ilişkilerin varlığını reddettiği sonucuna ulaştılar. Gazâlî’nin bu tutumu aynı zamanda Müslüman ülkelerin bilimsel araştırmadaki bariz gelişmemişlikleriyle de ilişkilendirildi. Mesela Ernest Renan, Gazâlî’nin filozofların nedensellik teorilerine yönelik eleştirisini, tabiî bilimlere yönelik gayr-i aklî ve mistisizmden ilhamını almış bir karşı çıkış olarak anladı. Bu yaklaşım Batılı entelektüeller arasında oldukça etkili olmakla kalmadı; bugün bile yaygın olarak kabul görmeye devam etmektedir. Gazâlî’nin Nurların Nişi (Mişkâtü’l-envâr) adlı eseri 20. yüzyılın ilk onlu yıllarında kullanılmaya başlandığında Batılı yorumcular, en azından burada Gazâlî’nin nedensel ilişkilerin varlığını reddetmediğini düşündüler. 20. yüzyılın büyük bölümünde Batılı ilim adamları, iki farklı öğreti bütününü Gazâlî’ye atfeden bir açıklamayı tercih ettiler: Zâhirî öğreti ve bâtınî öğreti. 20. yüzyılın son onlu yılları, Michael E. Marmura ve Richard M. Frank’in çalışmalarında Gazâlî’nin kozmolojisine dair iki farklı yoruma şahitlik etti. Her ikisi de Gazâlî’nin zâhirî ve bâtınî görüşlerinin olduğunu reddetti. Marmura nedensel ilişkileri doğrudan Tanrı’nın fiili olarak açıklarken, Frank onları ikincil sebepliliğin bir ifadesi olarak değerlendirdi. Onların katkıları, Batı’da, Gazâlî’nin aslında nedensel ilişkilerin varlığını reddetmediği ve İslam’da tabiî bilimlerin bir muhalifi olarak ele alınmaması gerektiği şeklinde bir algının oluşumunu sağladılar.
Keywords : Gazâlî, Kozmoloji, Nedensellik, Vesilecilik, Ernest Renan