Toplum Dil Bilimi Gözlüğüyle Necâtî Bey’in Bir Gazelini Okuma Denemesi

Authors : Ahmet Tanyıldız

Pages : 790-810

Doi:10.15247/devdergisi.1479056

View : 143 | Download : 146

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research

Abstract :İnsanlar yığınını bir arada tutan ve onların toplum hâline gelmesini sağlayan unsurların başında dil gelmektedir. Dilin toplumsal işlevini anlama gayretinde olan bilim insanları “toplum dil bilimi” adını verdikleri sahada çeşitli araştırmalar yapmışlardır. Bu çalışma da benzer bir çabanın ürünü olup divan şiirinin gündelik hayata ve topluma bakan yönünü vurgulamayı amaçlamaktadır. Söz konusu çerçevede Osmanlı şiirinin en güçlü seslerinden olan Necâtî Bey’in bir gazeli toplum dil bilimi unsurlarıyla yorumlanmaya çalışılacaktır. Çalışmamız iki fikir üzerinden ilerleyecektir. İlki, edebî açıdan divan şiiri dilinin bir tür “lingua Franca” yahut “lingua Ottomanica” sayılması gerektiğidir. Zira ırkı, dili ve inancı birbirinden farklı yüzlerce sanatkâr, ortak kültür dili olan Osmanlı Türkçesi ile eserlerini kaleme almışlardır. İkincisi de konformist sanat çevrelerindeki yerleşik kanaatin aksine divan şairinin toplumun içinde ve toplumun bir ferdi olarak sanatını icra ettiğidir. Nitekim Necâtî Bey’in birçok şiiri bu iddianın karakteristik örnekleri sayılabilir. Beş yüz yılı aşkın bir zaman önce söylenmiş olan bir gazelin endamına modern dönemde dikilmiş bir teori gömleğini giydirmeye çalışmak zordur. Buna rağmen “metin” ile “teori”nin bağdaşan yönlerini yakalamanın anlamlı bir çaba olacağı kanaatindeyiz.
Keywords : Toplum Dil Bilimi, Necâtî Bey, Gazel