Erken Dönem İslam Tarihinde Kızıldeniz’de Bir Sürgün Adası: Dehlek

Authors : Selim Argun, Ümit Eskin

Pages : 367-400

Doi:10.33415/daad.1492262

View : 159 | Download : 60

Publication Date : 2024-09-30

Article Type : Research

Abstract :İslam tarihinde muhalifler ve düzeni bozanlar çeşitli şekillerde cezalandırılmıştır. Bu cezalardan biri de sürgün olmuştur. Sürgün amacıyla kullanılan yerlerden biri de Arapların muhayyilesinde çetin şartları ve uzaklığıyla yer edinen ve şiirlere dahi konu olan Dehlek adaları olmuştur. Doğu Afrika’da Masavva limanı açıklarında yer alan Dehlek adalar topluluğuna, en büyükleri olan Dehlek el-Kebîr adını vermiştir. Bu adalar stratejik konumları sebebiyle tarih boyunca askerî, siyasî ve ticarî açıdan önemli bir yere sahip olmuştur. Arapların İslâm öncesinde ticaret sebebiyle bildiği anlaşılan ada ve civarı, Habeşistan’a ilk hicretler ve Râşid Halifeler döneminde bölgeye düzenlenen akınlarla daha iyi tanınmaya başlamıştır. Emevîler döneminde gerek Kızıldeniz’in ticarî güvenliğini sağlamak gerekse Doğu Afrika’ya yönelik askerî hamleler çerçevesinde Dehlek adası ele geçirilmiştir. Böylece Müslümanların hakimiyetine giren ada, Emevîler ve Abbâsîler döneminde çeşitli sebeplerle farklı sınıflardan kişi ve grupların sürgün yeri olarak kullanılmıştır. Makalede bunlar arasında yer alan şair Ahvas el-Ensârî, kadı Irâk b. Mâlik el-Medenî, şair Ömer b. Ebî Rebîa el-Mahzûmî, bazı Kaderiyye mensupları ve Abbâsî valisi Abdülcebbâr b. Abdurrahman el-Ezdî’nin ailesinden bahsedilecektir. Emevî valisi Yezîd b. Mühelleb el-Ezdî ve Ali b. Abdullah el-Abbâsî ise adaya sürgün kararı çıkarıldığı halde sürgünlerinden vazgeçilen önemli kişiler arasında yer alır. Ayrıca bazı kaynaklarda Dehlek’e sürgün edildiği rivayet edilen kimi kimseler de zikredilir. Ancak bunların sürgün edilme ihtimalleri mümkün olmayıp bahse konu rivayetler zayıf ve sorunludur. Bu çalışmada, kaynaklardaki kısıtlı bilgiler ışığında adanın İslâm hakimiyetine girişi ve sürgün yeri olma vasfıyla ilgili rivayetler değerlendirilecektir.
Keywords : İslam Tarihi, Kızıldeniz, Dehlek, Sürgün, Eritre, Habeş, Emevîler, Abbâsîler