MÜŞKİLÜ’L-HADİS VE HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ NOKTASINDA EHL-İ HADİSE BİR REDDİYE

Authors : Osman Aydin

Pages : 427-454

Doi:10.33415/daad.1033183

View : 21 | Download : 13

Publication Date : 2022-03-31

Article Type : Research

Abstract :Bu araştırmada Eş‘ârî mütekellim İbn Fûrek’in (ö. 406/1015), haberî sıfatlara dair rivayetleri te’vîl noktasında İbn Huzeyme’ye (ö. 311/924) yönelik tenkitleri ele alınacaktır. İbn Fûrek böylesi haberleri te’lîfe gayret gösterdiği Müşkilü’l-âsâr isimli eserinde, İbn Huzeyme için hususî bir bölüm açmış ve burada eleştirilerine yer vermiştir. Çalışmanın amacı, farklı ilmî duruşa sahip kişiler ya da kesimler arasında gerçekleşen "reddiye”lerdeki eleştiri üslûbuna ve bunun niteliğine tesir eden etkenleri doğru tespit etmektir. Bu bağlamda yöntemsel açıdan; mezkûr iki isimden İbn Fûrek’in te’vîl metodunu benimsemesi, İbn Huzeyme’nin ise tevakkuf yönteminin temsilcisi bir Ehl-i Hadis alimi olması ve her ikisinin de haberî sıfatları izâh noktasında ve Müşkilü’l-hadis sahasında husûsi eserlerinin bulunması sebebiyle tümevarım yöntemine başvurulmuştur. Kezâ İbn Fûrek’in eleştirilerinin nev‘ini anlamlandırabilme adına karşılaştırma usûlüne de sıklıkla yer verilmiştir. Kapsam ve sınırlılıklar noktasında İbn Fûrek ve İbn Huzeyme’nin eserleri ile bir tahdîde gidilmesine karşın; ilmî, fikrî ve mezhebî anlamda onların durdukları yerleri belirleyebilmek açısından meseleye dair genel literatür de mercek altında tutulmuştur. Makalede, böylesi tenkitlerin altında en az ilmî gayeler kadar, mezhebî aidiyet ve taassub gibi faktörlerin de bulunabileceğinin göz ardı edilmemesi gerektiği varsayımından yola çıkılmıştır. Sonuç itibarıyla; İbn Fûrek özelinde kendisinin eleştirilerinin haklı yanları saklı tutulmakla birlikte, kimi zaman görüşünü destekleyebilmek adına bazı rivayetleri ve delilleri görmezden gelebildiği, gerek rivayet gerekse usûle yönelik eleştirdiği hususları bizzat kendisinin tatbik edebildiği, muârızını ilmî anlamda itibarsızlaştırma üzerinden ilzâma çalışabildiği gibi sonuçlara ulaşılmıştır. Buradan hareketle reddiye mantığı ile kaleme alınan çalışmalarda benzer problematik sahaların muhtemel olduğu söylenmelidir.
Keywords : Hadis, İbn Fûrek, İbn Huzeyme, Haberî Sıfatlar, Müşkilü’l-hadis