NİSYANIN (UNUTMANIN) USÛL VE FÜRÛ-İ FIKIH AÇISINDAN HÜKÜMLERE ETKİSİ

Authors : Abdülkadir Tekin

Pages : 1067-1098

Doi:10.33415/daad.757269

View : 17 | Download : 7

Publication Date : 2020-09-30

Article Type : Research

Abstract :Günlük hayatta sıkça karşılaşılan ve de usûl kaynaklarının çoğunda semavî nitelikteki avârız arasında değerlendirilen "nisyan/unutma”, son dönemlerde ehliyeti daraltan veya tamamen ortadan kaldıran bir unsur olarak görülmekten daha ziyade dinî ve hukukî yükümlülükler bağlamında geçerli bir mazeret kabul edilip edilmemesi yönüyle ele alınmıştır. Hz. Peygamber'in, ‘ümmetin üzerinden hata, unutma ve zorla yaptırılan şeylerin kaldırıldığı veya Allah’ın bunları bağışladığı’ şeklindeki hadisin yorumundaki farklılıklar nisyanla ilgili hükümlerin teorik temeliyle ilgili tartışmalarda öncelikli bir yere sahiptir. Hata, nisyan ve ikrah altında yapılan fiillerde ümmetten kaldırılan veya bağışlanan unsur sadece uhrevî sorumluluk mu yoksa hem uhrevî hem de dünyevî sonucun mu kaldırıldığı konusu fukahâ arasında ihtilaflıdır. Unutmanın hükümlere etkisiyle ilgili ihtilaflar sadece zikredilen durumla sınırlı olmayıp her bir olayın kendi özelliği ve o konu hakkındaki başkaca deliller de dikkate alınarak farklı yaklaşımlar ortaya konulmak suretiyle çözüme kavuşturulmaya çalışılmıştır. Ayrıca unutmanın hükümlere etkisi, fakihlerin ibadetlerin şartlarına ve bu durumların edâ ehliyetine yansımasına bakış açılarına göre de farklı şekillerde tezahür edebilmektedir. Bunun yanı sıra genellikle Allah veya kul hakkıyla ilintili olup-olmamasına göre ele alınan nisyanın belirli şartlar dahilinde Allah hakkı kapsamında mazeret sayılabileceği fakat kul hakkını ilgilendiren meselelerde dünyevî hüküm açısından etkisinin olmayacağı görülmektedir. Günlük hayatta özellikle ibadetlerle ilgili belli başlı konularda unutma sıkça karşılaşılabilen bir durum olup bazen bir mezhepte bulunmayan çözüm veya çıkış yolu diğer bir mezhep ya da fakihin görüşünde bulunabilmektedir. Bu farklı görüşlerin (hükümlerin) usûli zemin ve delilleriyle birlikte bilinmesi insanlar için daha rahatlatıcı düzenlemeler ortaya çıkaracağı gibi, farklı içtihatlar sonucu ortaya çıkan hükümlerden özellikle de ihtiyaç durumlarında faydalanılmasına imkân sağlayacaktır.
Keywords : Fıkıh, Unutma, Ehliyet, Mazeret, Hüküm