BİR HAKKIN İADESİ: GAZZÂLÎ’NİN MU‘TEZİLE ELEŞTİRİSİNİN ELEŞTİRİSİ (HÜSÜN-KUBUH BAĞLAMINDA BİR İNCELEME)

Authors : Yunus Öztürk

Pages : 1453-1483

Doi:10.33415/daad.756551

View : 16 | Download : 5

Publication Date : 2020-09-30

Article Type : Research

Abstract :Makale, hüsün ve kubhun aklîliği noktasında Gazzâlî’nin Mu‘tezile’ye yönelik eleştirilerini konu edinmektedir. Çalışmada, Gazzâlî’nin Mu‘tezile’ye nispet ettiği bazı ahlâkî eylemlerin bilgisinin aklî olduğu fikrinin doğruluğu araştırılmaktadır. Şeylerin hüsün ve kubuh niteliğinin sebebine dair ontolojik bir tartışma, bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Burada Mu‘tezile eleştirilerinde belirleyici olan akıl üzerinden bir inceleme yapılmaktadır. Bunun için Gazzâlî’nin ifadeleri, Kādî Abdülcebbâr’ın açıklamalarıyla karşılaştırılmıştır. Dolayısıyla Gazzâlî’nin Mu‘tezile’ye nispet ettiği yargının gerçekliği bu çalışmanın temel problemini ifade etmektedir. Eş‘arî gelenek içinde Gazzâlî, ahlâkî eylemlerin aklîliğinde Mu‘tezile’nin kullandığı aklın, evvelî/fıtrî akıl olduğu iddiasını taşımaktadır. Makale Gazzâlî’nin konuyla ilgili iddiasında haklı olmadığı varsayımından hareket etmiş bulunmaktadır. Bu yüzden makale, Gazzâlî’nin ilgili iddiasında haklı olmadığını ve Mu‘tezile’ye nispet ettiklerinin yanlış olduğunu ortaya koymayı amaç edinmektedir. Varsayımın ele alınması ve temellendirilmesi için makalede içerik ve mukayeseli analiz yöntemleri takip edilmektedir. Bu surette öncelikle Gazzâlî’nin iddialarının odaklandığı yer tespit edilmekte, ardından Kādî Abdülcebbâr’ın konuyu ele alış tarzı ortaya konulmaktadır. Ahlâkî önermelerin bilgi teorisi açısından evvelî akıl kapsamında mı değerlendirildiği soruşturulmaktadır. Buradaki bulgular sayesinde Gazzâlî’nin Mu‘tezile’ye nispet ettikleri arasında bir mukayese gerçekleştirilmektedir. Mu‘tezile’nin bazı ahlâkî eylemlerin aklîliği konusunda evvelî-fıtrî aklı kullandıkları şeklindeki iddianın geçersizliği Kādî Abdülcebbâr özelinde ispat edilmektedir. Böylece gelenekteki yaygın bir hatanın tashihiyle literatüre katkı sağlanması öngörülmektedir.
Keywords : Kelâm, Hüsün-Kubuh, Mu‘tezile, Gazzâlî, akıl