OSMANLI İLMİYE TEŞKİLÂTININ 
BOZULMASINA DÖNÜK BİR ELEŞTİRİ:
SİNOBÎ ABDULLAH AHDÎ ÖRNEĞİ

Authors : Nasi Aslan, Ömer Korkmaz

Pages : 221-239

View : 17 | Download : 6

Publication Date : 2019-03-29

Article Type : Research

Abstract :Osmanlı ilmiye teşkilâtı, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan yıkılışına kadar varlığını sürdürmüş, başta eğitim-öğretim olmak üzere dinî hizmetlerin yanında müftü ve kâdî atamaları gibi tayin işlerinde teklif makamında olmuştur. Ayrıca yargı faaliyetini bilfiil yürüten makam olarak konumlanmış bazı önemli imtiyazlara sahip bir meslek grubudur. Osmanlı Devleti’nin duraklama dönemi ile beraber malî, idarî ve askerî teşkilâtında yaşadığı problemler ilmiye teşkilâtına da yansımış, bunun sonucunda da ilmiye teşkilâtının içerisinde bulunduğu hali eleştiren ve ıslah edilmesine dönük önerileri içeren bir dizi eser kaleme alınmıştır. Bu cümleden olarak Abdullah Ahdî de yazdığı eserinde ilmiye teşkilâtını ve döneminde yapılan bazı haksızlıkları eleştirmiştir. Ancak Abdullah Ahdî’nin bu eleştirilerini İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-Nezâ’ir adlı küllî kaidelere dair kitabının muhtasarı olarak hazırladığı fıkıh kitabında dile getirmesi dikkat çekicidir. Bu onun eserinin sıradan bir muhtasar olmaktan çıkmış ve idarenin yaptığı kayırmacılığın eleştirilmesi ve liyakatsiz atamaların doğru olmadığının belirtilmesinde olduğu gibi siyaset-nâme türü eserlerin konularına yer vermesi nedeniyle özgün bir eser hüviyetine bürünmüştür. Bu çalışmada Abdullah Ahdî’nin eserinin muhtevası genel olarak değerlendirilmekle birlikte ilmiye teşkilâtına dönük eleştirilerine odaklanılmış, dönemin ilmî ve siyasî panoramik durumu da özetlenerek onun dile getirdiği hususlarla döneminin özellikleri arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Keywords : İlmiye Teşkilâtı, Liyakat, Sinobî Abdullah Ahdî, İbn Nüceym, el-Eşbâh ve’n-Nezâ’ir