TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE EK-FİİL VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEN FARKLI İŞLEVLERDE KULLANIMI

Authors : Yakup Sarikaya

Pages : 173-193

Doi:10.32321/cutad.732773

View : 22 | Download : 12

Publication Date : 2020-06-25

Article Type : Research

Abstract :   Türkmen Türkçesinde ek-fiil olarak kullanılan biçim birimlerden bazıları ve ek-fiilin bazı çekimleri Türkiye Türkçesinden farklıdır. Türkmen Türkçesinde ek-fiil olarak i- (idi, imiş) ve –DIr ekleri kullanılmaktadır. Bu ekleri n yanı sıra, ek-fiilin öğrenilen geçmiş zaman çekiminde ikinci bir tür olarak " eken” veya   " ekeni” sözcüğü kullanılmaktadır. Ayrıca, - ka/-kä zarf-fiil eki, Türkmen gramerlerinde ek-fiil eklerinden biri olarak yer almaktadır. -ka/kä zarf-fiil eki, bu lehçede iyelik kökenli şahıs ekleriyle çekime girmektedir. Türkiye Türkçesinden farklı olarak Türkmen Türkçesinde –DIr bildirme eki ek-fiilin şimdiki zaman çekiminde bütün şahıslarda kullanılmaktadır. Türkmen Türkçesi gramerlerinde ek-fiilin şart çekimi yer almamaktadır. Çünkü bu lehçede ek-fiilin şart çekimi ve şart birleşik çekimleri i- ek-fiilinin kullanıldığı morfolojik yapıda değil, bol- yardımcı fiilinin kullanıldığı sentaktik yapıda ifade edilmektedir. Bu lehçede ek-fiiller, Türkiye Türkçesinde kullanılmayan bazı işlevlerde kullanılmaktadır. Öncelikle, Türkmen Türkçesinde i- ek-fiili, isim ve geçici isimlerden sonra –dIK sıfat-fiilinin getirildiği -(i-)dIK yapısında kullanılmaktadır. Türkiye Türkçesi için arkaik sayılan bu yapı, yalnız Eski Anadolu Türkçesi ve erken Osmanlı metinlerinde "idük” şeklinde kullanılmıştır. İkinci olarak, Türkmen Türkçesinde -DIr bildirme eki   "ve” bağlacı işlevinde de kullanılmaktadır.
Keywords : Türkmen Türkçesi, Ek-fiil, i- Ek-Fiili, -DIr Bildirme Eki, –ka/-kä Zarf-Fiil Eki, -(i-)dIK Yapısı