TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ARA-ORTA KAVRAMLARININ DİLBİLGİSELLEŞMESİ

Authors : Muna Yüceol Özezen

Pages : 108-135

Doi:10.32321/cutad.731115

View : 22 | Download : 15

Publication Date : 2020-06-25

Article Type : Research

Abstract :   Bu çalışmada Türkiye Türkçesinde ara ve orta kavramlarının dilbilgisel işaretleyicileri gözlem ve tahmin yoluyla tespit edilmiş ve bu işaretleyiciler yapısal ve anlamsal özellikleri bakımından değerlendirilmiştir. Yapısal çözümleme işaretlerin söz(cük), söz öbeği, cümle veya söz kalıbı olup olmadıkları, işaretleyicilerde köken dillerin neler olduğu bakımlarından yapılmıştır. Çalışmada zaman zaman "kavram çözümlemesi” ifadesi kullanılsa da esasında kavramın çözülemeyeceği artık bilim çevrelerinde genel bir görüş halini almıştır. Buna göre, kavramlar ancak parçalara bölünerek ve dilbilgisel işaretleri üzerinden anlamsal olarak çözülebilir. Burada da ara ve orta kavramları anlambirimcik çözümleme yöntemiyle ve Martorella’nın "kavram çözümleme” modelinden yararlanarak incelenmiştir. Kavramların en güçlü dilbilgisel işaretleyicileri ara ve orta sözcükleri ve bunların türevleridir. Ancak, kavramlar uzak veya yakın başka kavram alanlarının üyeleriyle de kısmi ve dolaylı olarak temsil edilebilmektedir ( iç, normal, standart, genel, ılıman, kabul edilebilir vb.). Bu ve benzeri kavramların birtakım dilbilgisel işaretleyicilerle betimlenmesi bir toplumun zihin yapısı konusunda da fikir verir. Bu çalışmada, Türklerin neyi "arada” veya "ortada” düşündükleri tam olarak tespit edilmemiş olmakla birlikte, ara(da) ve orta(da) kavramlarını hangi dış dünya gerçeklikleri bağlamında oluşturdukları genel hatlarıyla ortaya konmuştur. Buna göre Türkler iyi-kötü, yüksek-alçak, büyük-küçük, yeni-eski, var-yok, siyah-beyaz, az-çok, belirli-belirsiz, başlangıç-bitiş, ilk-son vb. kavram çiftlerini "aralayabilmekte” veya bu kavram çiftlerini "ortalayabilmekte”dirler. "Aralanan” ve "ortalanan” kavramlar genellikle niceliksel kavramlar değil, nitelikler ve durumlardır.
Keywords : Kavram, Biçimbilgisi, Söz Kalıbı, Ara ve Orta Kavramları, Dilbilgiselleşme