KUTADGU BİLİG’DE NESNEYİ KARŞILAYAN KAVRAM İŞARETLERİ İLE EYLEMLER ARASINDAKİ SENTAKTİK İLİŞKİYİ SAĞLAYAN DIŞA DÖNÜK GÖREVLİ DİL ÖGELERİ

Authors : Osman Mert

Pages : 431-445

Doi:10.32321/cutad.634893

View : 21 | Download : 11

Publication Date : 2019-12-25

Article Type : Other

Abstract :Türkçede anlamlı elemanlar kök , köken , gövde , birden fazla sözcükten oluşan geçici ya da kalıcı kavram işaretleri ve cümleden oluşurken, isim ya da isim soylu kavram işaretleri üzerine gelen görevli elemanlar içe ve dışa dönük olmak üzere kendi içinde ikiye ayrılır. İhtiyaç hâlinde üzerine ek alabilen içe dönük görev ögeleri, üzerlerine geldikleri anlamlı elemanla aralarındaki ilişkinin geçiciliğine, kalıcılığına, başka bir ifadeyle üzerlerine geldikleri kök ya da gövdeyle birlikte yeni bir kavram işareti oluşturup oluşturmamalarına ve işlevlerine göre sınıflandırılır. Üzerlerine geldikleri kök ya da gövdeyle aralarındaki ilişki sadece kullanıldıkları cümleyle sınırlı / geçici olan ve yeni bir kavram işareti oluşturmayan dışa dönük görev ögeleri ise Kutadgu Bilig’de genellikle +ø , ek, ek+ek , edat,   ek+edat ve ek+ek+ edat olmak üzere altı farklı şekilde görülür. Kutadgu Bilig 'de mesaj, alıcıya / okuyucuya eserin türü gereği, vezin kalıbı, mısra sonu kafiyesi, zaman zaman mısra başı kafiyesi, hece sayısı gibi birtakım kavramlar dikkate alınarak sunulmuştur. Dolayısıyla Yusuf Has Hâcib, eserinde alıcıya, şiirle ilgili yukarıdaki kavramlar çerçevesinde mümkün olduğu kadar az (anlamlı ve görevli) elemanla, mümkün olduğu kadar çok ve eksiksiz mesaj iletmeye çalışmıştır. Dolayısıyla Yusuf Has Hâcib, eserini kaleme alırken mesaja, vezne, mısra sonu kafiyesine, hece sayısına göre anlamlı ve görevli elemanları seçmiş; -mümkün olduğu kadar anlaşılabilirliği dikkate alarak- görevli elemanları işaretsiz (ø) morfem ile karşılamış ve bu yolla kazandığı hece sayısına tekabül eden oranda da anlamlı eleman kullanmıştır. Bu çalışmada Yusuf Has Hâcib’in, Kutadgu Bilig 'de nesneyi karşılayan kavram işaretleri ile fiil ya da yüklem arasındaki sentaktik ilişkiyi kurarken /+ø/, /+KA/, /+ø tapa/, /+TA/, /+°G/, /+I/, /+nl/, /+TIn/, /+Ing+TIn/. /+tip/, /+GAr/ olmak üzere toplam 11 farklı dışa dönük görevli dil ögesinden yararlandığı tespit e dilmiştir.
Keywords : Kutadgu Bilig, Hâl Kategorisi, Nesne Hâli, Dışa Dönük Görevli Dil Ögeleri