ESKİ UYGUR TÜRKÇESİ METİNLERİNDE GEÇEN ŞİREŞTİ BAYAGUT İFADESİ ÜZERİNE

Authors : Hasan Isi

Pages : 407-420

Doi:10.32321/cutad.620394

View : 22 | Download : 9

Publication Date : 2019-12-25

Article Type : Research

Abstract :Türk dilinin Budizm ve Manihaizm temelli öğretiler temelinde gelişen kolu olan Eski Uygur Türkçesi, bu öğretilere ait felsefeleri yansıtan dinî bir edebiyatın zengin malzemeler verdiği bir dönemdir. Özellikle Budizm doğrultusunda Sanskritçe, Çince, Toharca gibi dillerden Eski Uygur Türkçesine aktarılan eserlerle, Budist anlayışı yansıtan metinler Türk dili içerisinde yazılı olarak tanıklanmıştır. Budizm doğrultusunda çeşitli dillerden Budist ve Manihaist eserleri Eski Uygur Türkçesine aktarış, Budist Uygur rahipleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Halka anlayacağı dille bu öğretilere dayalı inançları aktarmak isteyen Uygur rahipleri, geliştirdikleri dinî terminoloji ile Türk dilinin işlenmesini sağlamıştır. Yabancı dillerden Eski Uygur Türkçesine aktarılan metinlerdeki dinî terimleri, Türkçeleştirme arayışına giren Uygur rahipleri, sahip oldukları inanç fikrini, dil bilinci ile bir araya getirmişlerdir. Bu doğrultuda, Eski Uygur Türkçesi metinlerinde görülen şireşti bayagut ifadesi, sözünü ettiğimiz Budist ve Manihaist terimlere karşı Türkçeleştirme anlayışının örneklerinden biridir. İlk kez Eski Uygur Türkçesinde görülen şireşti ve bayagut ifadelerinden oluşan şireşti bayagut ikilemesi, Budist cemaat içerisinde önemli görevlere sahip "tüccar sınıfı”nı anlatan dinî bir terimdir. Bu çalışma ile şireşti ve bayagut ifadelerinin öncelikle tanıklandığı metinlere yer verilerek bu ikileme yapısını oluşturan şireşti ve bayagut kelimeleri hakkında dilsel ve dinî değerlendirmeler dâhilinde, ifadelerin Türk dilinde ve kültüründe sahip oldukları değer ortaya konulacaktır. Bu ifadelerden özellikle bayagut sözcüğünün İslamî Türkçe metinlerde sahip olduğu farklı bir versiyonuna da değinilerek kavramın hem Budist hem de İslamî kültürde temsil ettiği kavramsal değer belirlenmeye çalışılacaktır.
Keywords : Eski Uygur Türkçesi, Dinî Terimler, Tantrik Budizm, Şireşti Bayagut, Bayat