SOVYET TÜRKMENİSTANI’DA EDEBÎ DİL ARAŞTIRMALARI: H. DERYAYEV ÖRNEĞİ

Authors : Tahir Aşirov

Pages : 121-131

Doi:10.32321/cutad.533534

View : 20 | Download : 15

Publication Date : 2019-06-23

Article Type : Other

Abstract :XX. yüzyılın başı Türkmen topraklarında değişik kültürel sorunların tartışıldığı, oylaşma yapıldığı ve yazıya döküldüğü bir dönem olarak tarihe geçmiştir. Söz konusu dönemde Türkmen kültürünün en önemli ve başlıca sorunlarından biri olan dil mevzuu üzerine kaleme alınan yazılar ve yayınlar içinde dikkat çeken düşünceler, görüşler ve öneriler şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde Türkmen dili, özellikle de Türkmen edebî dili üzerinde görüş açıklayan Hıdır Deryayev’in (1905-1988) ayrı bir yeri bulunmaktadır. Türkmen halkının zihnine "Ikbal” adlı romanı ile yerleşen Hıdır Deryayev, Türkmen dili üzerine yaptığı çalışmaların, özellikle Türkmen edebî dili hakkındaki "Türkmen Köne Edebî Dili” adlı araştırma makalesinin ayrı bir değeri olduğu söylenebilir. XX. yüzyılın baskıcı otuzuncu yıllarında Türkmen edebî dili hakkında düşüncelerini açıklayan Deryayev, 1917 İhtilalinden önce de Türkmen edebî dilinin olduğunu söylemektedir. Bu düşüncesinden dolayı dönemin siyasî ideolojisinin dilinden konuşan yazarlar tarafından milliyetçilik ile eleştirilen Deryayev, görüşünden döndüğünü ifade etse de 19 yıl geçireceği Sibirya hapishanelerine 1937 tarihinde gönderilmiştir. Türkmen tarihi, düşüncesi, dili, kültüründe, XX. yüzyılın ilk yarısında gelenekle Sovyetler Birliği’nin devrimci anlayış arasında canı pahasına köprü olmaya gayret gösterenlerden biri de Hıdır Deryayev’dir. Türkmen düşünürü Deryayev’in yazılarında, dönemin sorunlarına özgür bakış açısıyla çözüm getirmeye çalıştığı görülmektedir.
Keywords : Türkmen Dili, Türkmen Edebî Dili, Deryayev, Eleştiri, mücade