ÜÇ BAŞYAPIT BİR KAVRAM: BİTİG(K)

Authors : Zekerya Batur, Eda Nur Erişen

Pages : 43-64

Doi:10.14520/adyusbd.501

View : 32 | Download : 11

Publication Date : 2014-04-01

Article Type : Other

Abstract :Orhun Abideleri, Divanû Lügati’t-Türk ve Kutadgu Bilig Türk dili, edebiyatı, o dönemde yaşamış Türklerin kültürel ve sosyal değerleri hakkında insanlara en özgün bilgileri veren temel kaynaklardır. Orhun Abideleri, Türkçenin ilk yazılı kaynakları biri olduğu için başyapıt olarak değerlendirilir, aynı zamanda Türk milletinin kültürel, sosyal, tarihî değerleri, yaşayış şekilleri ve devlet yönetimi hakkında da bilgiler vermesi bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Divanû Lügati’t-Türk ise Karahanlı döneminde Araplara Türkçeyi öğretmek için Kaşgarlı Mahmut’un 1072-1074 yılları arasında hazırladığı zengin bir sözcük hazinesidir. Türkçenin bilinen en eski sözlüğü olup özellikle Karahanlılar çağı Türkçesi hakkında bizlere oldukça ayrıntılı bilgiler sunar. Son olarak, Kutadgu Bilig ise 1069-1070 yılları arasında Yusuf Hâs Hacip tarafından Hakâniye Türkçesiyle yazılmış düşünce yönü ağır basan bir öğüt kitabıdır. İslamî Devir Türk Edebiyatının ilk eseri olması bakımından da ayrı bir öneme sahiptir. Özellikle yazıldığı dönemin insanlarına, devlet adamlarına devlet yönetimiyle ilgili bilgiler verip dünyada ve ahirette mutlu olma yollarını gösterir. Bu çalışmada, Orhun Abideleri’inde (OA), Divanû Lügati’t-Türk’te (DLT) ve Kutadgu Bilig (KB)’de geçen "bitig” kelimesindeki anlam değişmeleri incelenmiştir. Türkçenin ilk yazılı kaynakları olan Orhun Abideleri (8. yy)’ den tutun da dört asır sonra Karahanlı Döneminin en önemli eserlerinden olan Divanû Lügati’t- Türk ve Kutadgu Bilig’ de de "bitig” kelimesi anlam değişmelerine uğrayarak yer almıştır. Bu çalışmada bu üç eserde yer alan "bitig(k)” kelimesindeki anlam değişmelerine karşılaştırmalı olarak yer verip zaman içerisindeki anlam aynılaşmaları/ farklılaşmaları gösterilmiştir.
Keywords : Orhun Abideleri, Divanü Lügati’t-Türk, Kutadgu Bilig, Bitig(k), Anlam değişmesi