EFDAL B. BEDRÜ’L-CEMÂLÎ’NİN (Ö. 515/1121) NİZÂRȊ-MÜSTA’LȊ BÖLÜNMESİNDEKİ ROLÜ VE I. HAÇLI SEFERİ KARŞISINDAKİ TUTUMU

Authors : Mehmet Şimşek

Pages : 598-613

Doi:10.30627/cuilah.820112

View : 13 | Download : 8

Publication Date : 2021-12-25

Article Type : Research

Abstract :İslâm tarihinde adı önemli olaylarla anılan birçok şahsiyet ya kendi çağdaşı olan tarihçilerin kaleme aldığı eserlerde ya da kendisinden sonra yaşayan müverrihlerin eserlerinde dönemlerinde yaşanan olaylar sebebiyle farklı açılardan tenkit edilmiştir. 209-566/909-1171 yılları arasında Kuzey Afrika, Mısır ve Suriye’de hüküm süren bir Şiî devleti olan Fâtımîler’de "Vezirler Dönemi” olarak adlandırılan zaman diliminde babası Bedr’ül-Cemâlî’den sonra göreve gelen ve Fâtımîlerin Ermeni asıllı ikinci veziri olan Efdal b. Bedrü’l-Cemali, kendi döneminde yaşanan olaylar sebebiyle hem Sünnî’lerin hem de Şiî’lerin tenkitlerine maruz kalmıştır. Ermeni asıllı olması ve dini anlayışının muğlaklığı sebebiyle de dikkat çeken Efdal b. Bedr’ül-Cemâlî’nin daha çok tenkit edildiği iki olay mevcuttur. Efdal b. Bedr’ül-Cemâlî’nin en çok eleştirildiği noktalardan biri Haçlı Seferlerinin başlamasıyla Müslüman topraklarında ilerlemeye başlayan Haçlıları Selçuklulara karşı yardımcı bir kuvvet olarak görmesi ve bu anlayış doğrultusunda tavırlar takınmasıdır. Efdal b. Bedr’ül-Cemâlî’nin bu tutumu kendisinin Haçlılarla birlikte hareket ettiğine dair eleştirilmesine neden olmuştur. Efdal b. Bedr’ül-Cemâlî, izlediği politikayla Türkleri kendilerine düşman olarak kabul eden Haçlılar ve Bizans ile ortak bir zeminde buluşmanın yollarını aramıştır. Efdal b. Bedr’ül-Cemâlî’nin Şiî dünyasında eleştirildiği nokta ise halife Müstansır-Billâh tarafından veliaht olarak tayin edilen büyük oğlu Nizâr’ı saf dışı bırakarak onun yerine daha kolay bir şekilde nüfuzu altına alabileceği küçük oğlu Ahmed’i, Müsta‘lî-Billâh ünvanıyla halife olarak tayin etmesidir. Yaşanan bu olay sonucunda Fâtımî Şîası, Nizâriyye ve Müsta’liyye olarak ikiye ayrılmıştır. Bu ayrışma Şiîleri etkilediği kadar Sünnileri de etkilemiştir. Fâtımîler’de faaliyetleri ile kendinden çokça söz ettiren vezirlerden biri olan Efdal b. Bedr’ül-Cemâlî, görevde olduğu zaman diliminde almış olduğu kararlar sonucunda tarihteki birçok önemli olayının seyrini değiştirmiştir. Bu araştırma Efdal b. Bedr’ül-Cemâlî’nin I. Haçlı Seferleri sırasında izlediği politikayı ele almakla birlikte aynı zamanda Nizarȋ-Müsta’lȋ bölünmesinin dönemin kaynaklarında yorumlanma şeklini ve çağdaş araştırmalarda söz konusu konuların nasıl işlendiğini ortaya koymaktadır. Araştırma bahsi geçen olayların dönemin kaynaklarına yansımasını aktararak tarihin akışı içerisinde meydana gelen olayların sebeplerini irdelemek ve sonuçlarını yorumlamak amacıyla oluşturulmuştur.
Keywords : Fâtımîler, Efdal b. Bedr’ül-Cemâlî, Haçlı Seferleri, Fâtımî Şîası