FÜTUHÂT LİTERATÜRÜNDE İÇERİK VE USÛL SORUNLARI ÜZERİNE

Authors : Şaban Öz

Pages : 343-363

Doi:10.30627/cuilah.813842

View : 14 | Download : 7

Publication Date : 2021-06-22

Article Type : Research

Abstract :Müslüman ilim çevreleri, çok erken dönemlerden itibaren fetih haberleriyle ilgilenmişler, fetih savaşları ve süreci hakkında bilgiler toplamaya özen göstermişlerdir. Zaman içerisinde bir araya getirilen bu rivâyet malzemesi, konuyla ilgili müstakil eserlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Fütûh eserleri fetihlere veya savaşlara dair sadece askerî bilgiler vermekle kalmayıp çok geniş konu yelpazesine sahip kitaplardır. Bu yüzden de bu tür eserler incelenirken dikkatli davranılmalı, sadece muhtevaya bakarak taramalar yapılmamalıdır. Bu rivâyetlerin aktarılmasında ise klasik Siyer-Tarih metodunun uygulandığı görülmektedir. Genel anlamda fütûhât literatüründeki sorunları ele aldığımız bu çalışmamızın konu çerçevesini ilk dönem İslâm fetihlerini ele alan eserler oluşturmaktadır. Sonraki dönem farklı kültür ve edebiyat sahalarında ortaya çıkmış fetihnâmeler konumuza dâhil değildir. Hiç kuşkusuz onların da tarihî açıdan ayrıca tetkik edilip tarih kaynağı olarak değerlerinin tespiti gerekmektedir. Ancak daha çok edebî alana hasredilen bu külliyatın en azından Türk tarihçileri için ayrı bir önemi vardır. Bütüncül bir bakış açısı vermesi adına fütûh metinlerindeki usûl ve içerik sorunlarını birlikte ele almanın daha faydalı olacağı kanısındayız. Bu yüzden de usûl veya içerik olarak tekrar ayrı başlıklar yapmak yerine onları bir arada vermeyi uygun bulduk. Fütuhât literatüründe tespit edebildiğimiz sorunlar olarak şunları kaydetmemiz mümkündür: Meçhul müellif Sorunu, Kaynak Sınırlılığı, Tek Taraflı Olmaları, Dil Problemi, Tarih Yazıcılığı Sorunları, Coğrafî Belirsizlikler, İçerik Değişimi, Kronoloji Problemi, Teknik Problemler, Yaklaşım Problemi, Değerlendirme Eksiklikleri ve Arkeolojik Veri Yetersizliği. Bu sorunlar çerçevesinde çözüm önerilerimiz ise şunlardır: İslâm coğrafyası konusundaki akademik ve profesyonel eksiklerin giderilmesi, uluslararası projelerin hazırlanması, tarih haritaları eksiklerinin giderilmesi, fetihlerle ilgili akademik çalışmaların artırılması ve akademik titizlik, görsel atlasların/sözlüklerin hazırlanması, tenkit zarureti, İslâm Arkeolojisinin inşası. Fetihlerle ilgili metinlerin, yorumu, felsefesi, arka planı, iktisadî, siyasî, dinî, ictimaî neticeleri vs. şeklinde geniş bir perspektifte değerlendirilmesi, işlenmesi yönünde çalışmalar yapılması da bu metinleri tarihçilik açısından daha değerli bir hale getirecektir. Fetihlerin ortaya çıkarılmasının özellikle ülkemizdeki ilahiyat ve tarih fakültelerinin öncelikli gayesi olması gerekmektedir. Her ilimizde ilahiyat ve tarih fakülteleri ile bu fakülteler bünyesinde bu alana dair ana bilim dalları yer almaktadır. Maalesef aynı konuların defaatle çalışıldığı gözlemlenmektedir. Oysa yerel tarihçiliğe yönelerek illerin fetihlerinin gerekirse köy ve kasaba ölçeğinde tespiti, coğrafyamızın sahip olduğu tarihi ortaya çıkarması açısından son derece önemli olacaktır. Bunun için farklı projelerin yapılması ve üniversite, belediye ve sivil toplum kuruluşlarının bir araya gelmesi zaruridir.
Keywords : İslâm Tarihi, Fetih, Tarih Yazıcılığı, Fütûh Literatürü.