COĞRAFYA ALANINDA HAZIRLANMIŞ RESİMLİ İLK MATBU KİTAPLAR VE RESİMLERİNİN İNCELENMESİ

Authors : Fatma Özdemir

Pages : 509-534

Doi:10.30627/cuilah.799115

View : 11 | Download : 4

Publication Date : 2020-12-25

Article Type : Research

Abstract :Osmanlı topraklarında ilk Türk matbaası İbrahim Müteferrika ve Çelebizade Mehmed Said Efendi’nin girişimleri sonucunda 18. yüzyılın ilk yarısında resmî olarak açılmış ve kitap basımına başlanmıştır. Yazma kitapların özenle hazırlandığı ve birçok kesim tarafından büyük ilgi gördüğü Osmanlı toplumunda matbaanın kullanılması beraberinde bu geçiş sürecinin ne şekilde olduğu sorusunu akla getirmektedir. İlk kitabın yayınlandığı 1729’dan matbaaların ve baskı kitapların yaygınlaştığı 1850 tarihine kadar basılmış olan kitaplar elbette ki yazma kitap kültüründen baskı kitaba geçme sürecini anlamada yol gösterici olacaktır. Coğrafya çok eski tarihlerden beri insanların ilgisini çeken ve üzerine kitaplar yazılan bir alan olmuştur. Bu bağlamda coğrafya alanında basılmış ilk kitaplar ve bu kitaplarda görülen resim, harita ve şekiller görsel öğelerin ilk matbu kitaplarda ne şekilde yer aldığını gösterecektir. İçerisinde resim, harita ve şekillerin olduğu tespit edilen 7 eser çalışma kapsamında incelemeye alınmıştır. Bu kitapların yazarı, yazıldığı tarih, konusu, basıldığı matbaa, sayfa sayısı ve resimleri hakkında bilgiler verilmiştir. İlaveten eserlerin görselleri teknik açıdan, hazırlayanlar bakımından ve canlı figürü kullanımı yönünden mercek altına alınmıştır. Sayı bazında bakıldığında eserlerde harita kullanımı diğer resimlere oranla oldukça fazladır. Haritaların modern harita tekniğinde hazırlandığı görülmektedir. Haritaların dışında coğrafya ile alakalı başka şekil ve çizimler de bulunmaktadır. Daha çok teknik konulara açıklık getiren bu şekiller resim özelliğinden uzak çizimlerdir. Bunların yanında dikkat çeken görsellerden biri de -iki eserde görülen- geleneksel tarzda hazırlanmış burç resimlerinin olduğu sayfalardır. Dairevi tarzda iki yarım kürenin içine konumlandırılmış bazıları çıplak olarak resmedilmiş insan, hayvan ve yarı insan yarı hayvan görünümünde fantastik canlılar bulunmaktadır. Bir eserde ise coğrafyanın beşerî yönünün resmedildiği görülür. Bu eserde kölelerin çalıştırılması, kralın halkı selamlaması, av sahneleri görsel dile aktarılmıştır. Baskı resim hazırlanırken iki teknik kullanıldığı düşünülmektedir. Bunlardan biri taş baskı tekniğidir. Bu teknik baskı resim hazırlama ve hatta resimlere yazılar ekleyebilme açısından oldukça elverişlidir. Baskı resim hazırlamanın diğer yolu ise gravür tekniğidir. Çalışma kapsamında değerlendirilen eserlerden iki tanesinin taş baskı tekniğinde basıldığı anlaşılmaktadır. Diğerlerinin ise metin kısımlarından anlaşıldığı üzere klasik matbaa yönteminde basıldığı görülmektedir. Doğrudan resimlerin hangi teknikle basıldığını söylemek pek mümkün görünmese de baskı tekniklerinden yola çıkarak taş baskı eserlerin resimlerinin taş baskı yöntemi ile klasik matbaa tekniğinde basılan eserlerin resimlerinin de gravür şeklinde hazırlanıp basıldığı kanaatine varılabilir. Resimlerin kim tarafından hazırlandığı hakkında ise yeterli malumat olmasa da bazı resimlerde imzası bulunan usta isimleri ve matbaa kayıtları bu konuda az da olsa bilgi edinilmesini sağlamıştır.
Keywords : Baskı Resim, Matbaa, Coğrafya, Osmanlı Dönemi, Matbu Kitap