AHMED EŞ-ŞÂYİB’İN "EL-ÜSLÛB" ADLI ESERİ ÖZELİNDE BELÂGATTA İHYA

Authors : Cüneyt Maral

Pages : 435-459

Doi:10.30627/cuilah.728950

View : 13 | Download : 9

Publication Date : 2020-12-25

Article Type : Research

Abstract :Sözün gücünü ve tesirini etkin bir şekilde kullanan Arap toplumunun kimliği haline gelen Belâgat, geçmişten itibaren bu toplumda yer edinmiştir. İslâm öncesinde şair ve hatiplerin yarıştığı panayırlarda halkın teveccühüne mazhar olan şairler, zaman zaman olağan üstü güçlere sahip kişiler olarak algılanmıştır. Kur’ân da indiği topluma bu toplumun kodlarında yer edinen belâgat yüklü ifadelerle hitap ederek onları aciz bırakmıştır. Bu şekilde belirli bir topluma özgü olan belâgat, Kur’ân’ın evrensel boyutu ve İslâm’ın geniş kitlelere yayılmasıyla yeni bir evreye geçmiştir. Bu evrede belâgat daha çok i‘câz ile anılır hale gelmiştir. İslâm’ı benimsemiş olan toplumların Kur’ân’a yönelik ilgi ve alakaları Kur’ân eksenli ilimlere yönelmiştir. Belâgat da bu teveccühten nasibini almış, önde gelen çoğu İslâm âliminin çalışma alanı haline gelmiştir. Bu aşamada belâgat, sözlü yapıdan yazılı ve normatif bir yapıya bürünmüştür. Ardından uzun bir süre belâgat, telif edilen eserlerde şerhler, haşiyeler ve telhisler şeklinde işlenmiştir. Belâgatte süregelen bu durum ilk dönemlerde ve orta çağda pek eleştiri konusu olmamıştır. Ancak "Batı” diye tavsif edilen bloğun iktisadi açıdan güçlenerek modernizm adıyla dünyada yeni bir güç dengesini oluşturması ve ekonomik açıdan diğer toplumlara tahakküm ederek sosyo-kültürel açıdan da bu toplumları etkisi altına almaya başlaması; diğer toplumların ilmi ve kültürel birikimlerinin hem dışardan hem de içerden eleştiriye açılmasına neden olmuştur. Bu aşamada Mısır başta olmak üzere Müslümanların çoğu yaşanan bu duruma çözümler üretmek için çareler aramaya başlamışlardır. Bu çabalar sonucunda, geçmişten gelen kültürel ve ilmi birikime sarılma ve geri kalmanın bunlardan uzaklaşma nedeniyle olduğuna yönelik anlayış ile bu birikimi yeniden revize edip İhya etme anlayışlarını temel alan iki ana yöntem ortaya çıkmıştır. Bu süreçte belâgat ilmi de süregelen tartışmalardan nasibini almıştır. Belâgatin eleştirildiği temel noktalar arasında donukluğu, belirli bir ilmi birikime sahip olanlara özgü hale gelecek derecede ağır ve müşkil konulara hasredilmesi, felsefe, kelam ile mantık gibi ilimlerin etkisinde kalıp uzun bir süre boyunca durağanlaşması; bir de sadece atomik yapıdaki cümle formlarını merkeze alıp; modern dönemde ortaya çıkan edebi olgulara bütüncül biçimde bir yaklaşım oluşturamaması gibi noktalar yer edinmektedir. Bu bağlamda bu tartışmaların hararetli bir şekilde yaşandığı yer olan Mısır’da yaşayan Ahmed eş-Şâyib de benzer mülahazalarla hareket edip belâgat alanında yeni bir yöntem oluşturma gayesiyle "el-Üslûb” adlı eserini telif etmiştir. Bu çalışmada bahsi geçen hususlar da göz önüne alınarak Ahmed eş-Şâyib perspektifinden belâgatte ihya hareketi ele alınacaktır.
Keywords : Belâgat, İhya, Ahmed eş-Şâyib, Üslûb