ARAP DİLİ ISTILÂHLARINDAKİ İHTİLAFLARDA DÎNÎ HASSASİYETİN ROLÜ

Authors : Fatih Ulugöl

Pages : 486-508

Doi:10.30627/cuilah.722748

View : 11 | Download : 5

Publication Date : 2020-12-25

Article Type : Research

Abstract :Istılâhlar, bir ilim veya sanat dalı uzmanları tarafından kendisine özel bir mana yüklenen kelimeler ya da terkiplerdir. Dilciler, ıstılâh ortaya koyarken kelimenin sözlük anlamıyla terim anlamı arasında bir münasebet bulunmasına önem vermişlerdir. Seçilen kelimeler ile bu kelimelere yüklenen yeni anlamlar arasında çoğu zaman mana ya da şekil ve ses yönünden bir ilişkinin bulunduğu görülmektedir. Arap dilinde ıstılâh vaz’ederken kullanılan birçok yol bulunmaktadır. Genellikle kelime türetme (iştikâk), kelimeyi mecâzî anlamda kullanma, yabancı dilden kelime alma (ta’rîb) ve birden fazla kelimeyi tek kelimeye dönüştürme (naht) gibi metotlarla dilde çok sayıda ıstılâh ortaya konmuştur. Her ilim dalında olduğu gibi Arap dili alanında da ıstılâhların doğuşu ile dil çalışmalarının doğuşu arasında bir paralellik bulunmaktadır. Arap dil çalışmalarını başlatan Basra dil ekolü mensupları ıstılâhların temelini atmış, ancak zamanla aynı manayı karşılamak üzere farklı ıstılâhlar ortaya atılmıştır. Bu ıstılâh farklılıkları, kimi zaman farklı ekollere mensup olan dilciler arasında görülürken kimi zaman ise aynı dil ekolüne mensup dilciler arasında görülmektedir. Bazen de Sîbeveyh gibi erken dönem dilcilerinde olduğu gibi bir dilcinin bile aynı manayı karşılamak için farklı birçok ıstılâh kullandığı vakidir. Ortaya çıkan ıstılâh farklılıklarında Arap dilindeki terâdüf olgusu, bazı dilcilerin mezhep taassubu ve felsefî akımların dilciler üzerindeki etkisi gibi birçok etken bulunmaktadır. Bu etkenlerin dışında bazı dilcilerin sahip olduğu dinî hassasiyetin de Arap dilinde kullanılan ıstılâh farklılıklarında önemli bir rolü bulunmaktadır. Özellikle bir konunun Allah Teâlâ’nın zatı ya da isim ve sıfatlarıyla ilişkisinin bulunması durumunda, bazı dilciler özel bir hassasiyet göstermişlerdir. Buna göre bazı dilciler, ıstılâh olarak kullanılan bazı kelime veya terkiplerin sadece Arap dili gramerinde ifade ettiği anlamları göz önünde bulundurarak bu ıstılâhları kullanmaktan çekinmemişken bazı dilciler ise kelimelerin sadece ıstılâhî manasını değil aynı zamanda sözlük manasını da göz önünde bulundurmuşlar ve sözlük manası yönüyle problemli olarak gördükleri ıstılâhları kullanmaktan kaçınmışlardır. Bu hususta farklı bir ıstılâh kullanılmasının altında yatan sebebin dinî bir hassasiyet olduğu kimi zaman o ıstılâhı vaz’eden dilci tarafından açıkça ve bizzat ifade edilmişken kimi zaman ise sonradan gelen dilciler tarafından ifade edilmiştir. Bu makalede, öncelikle ıstılâh terimi ele alınıp ıstılâhların oluşum süreci ve Arap dili grameri ıstılâhlarının ortaya konmasında göz önünde bulundurulan hususlar incelenmiş, daha sonra ise ortaya çıkan ıstılâh farklılıklarında kimi dilcilerin sahip olduğu dinî hassasiyetin rolü ele alınmıştır.
Keywords : Arap Dili, Istılâh, Dinî Hassasiyet, Sıla, Bedel-i Mutâbık