HABEŞÎZÂDE ABDURRAHİM RAHÎMÎ’NİN MATLA‘U’L-İŞRÂK ADLI SİLSİLENÂMESİ VE MATLA‘U’L-İŞRÂK’A GÖRE TARİKATLAR VE ŞEYH SİLSİLELERİ

Authors : Suat Donuk

Pages : 38-62

Doi:10.30627/cuilah.724948

View : 17 | Download : 11

Publication Date : 2020-06-29

Article Type : Research

Abstract :Birbirine icazet veren şeyhlerin, peşi sıra tahta çıkan hükümdarların ve aynı soydan gelen kişilerin sıralı listesini içeren eserlere silsilenâme adı verilir. Yazma eser kütüphanelerinde manzum veya mensur pek çok Türkçe silsilenâme örneği vardır. Bunların çoğunluğunu tarikat postnişinlerinin sıralı listesini içeren silsilenâmeler meydana getirmektedir. Şeyh silsilenâmelerinden biri Habeşîzâde Abdurrahîm Rahîmî’nin Matla‘u’l-işrāk adlı eseridir. Habeş Valisi Mustafa Paşa’nın oğlu olan Rahîmî kâtiplik eğitimi ve medrese öğreniminin yanı sıra Melâmî, Halvetî, Celvetî ve Gülşenî şeyhlerinden tasavvuf terbiyesi aldı. Yaşamının önemli bir kısmını Silahdar Şehid Ali Paşa’nın hizmetinde geçirdi. Divan kâtipliği, maliye tezkireciliği, cizye muhasebeciliği gibi görevler ifa ettikten sonra 1440/1727 senesinde vefat etti. Habeşîzâde Rahîmî, Nâbî ile mektuplaşmış, müşterek şiirler yazmıştır. Lugaz ile muamma çözmede, tarih düşürmede ve nazire yazmada ustadır. Biyografik kaynaklar şiir ve inşası güzel, tasavvufî ıstılahlara vâkıf bir şair olan Habeşîzâde Rahîmî’nin sadece müretteb Dîvân’ının olduğunu bildirmektedir. Matla‘u’l-işrāk, Mesnevi Şârihi Sarı Abdullah Efendi’nin Meslekü’l-uşşāk adlı kasidesini tanzîr etmek için yazılmıştır. Matla‘u’l-işrāk’ın yazılış tarihi ve yeri belli değildir. Türkiye yazma eser kütüphanelerinde şu ana kadar tespit edilebilmiş iki nüshası bulunmaktadır. Matla‘u’l-işrāk 85 beyitten meydana gelmiş bir kasidedir. Ancak eser öğretici ve tasavvufi içerikli olduğu için kasidenin klasik özelliklerini göstermemektedir. Aruzun mefā‘īlün / mefā‘īlün / mefā‘īlün / mefā‘īlün kalıbıyla yazılmıştır. Belirgin bir vezin ve kafiye kusuru içermemektedir. İçerisinde yer alan edebî sanatların sayısı oldukça azdır. Dil varlığı ağırlıklı olarak Arapça ve Farsça kelimelerden oluşmaktadır. Bu nedenle dil ve üslubu oldukça ağırdır. Matla‘u’l-işrāk’ta Türkçe atasözü ve arkaik kelime bulunmamaktadır. Tüm manzume boyunca sadece bir Türkçe deyim geçmektedir. Matla‘u’l-işrāk’ta Bayramî-Melâmî tarikatına mensup şeyhlerin silsilesi verilmiştir. Bu şeyhlerin yaşamı hakkında kısa bilgiler sunulmuştur. Bazılarının ise sadece ismi zikredilmiştir. Ayrıca Mevlânâ, Yûnus Emre, Hallâc-ı Mansûr, Nesîmî gibi meşhur mutasavvıflara değinilmiştir. Matla‘u’l-işrāk’ın bazı beyitlerinde tarikata mensubiyet, dervişlerden beklenen davranışlar, fenafillah mertebesine ulaşan salikte görülen haller vb. tasavvufî bilgiler de verilmiştir. Bu makalenin giriş kısmında Habeşîzâde Abdurrahîm Rahîmî’nin hayatı hakkında geniş bilgiler verilmiştir. Esas bölümünde Habeşîzâde Rahîmî’nin Matla‘u’l-işrāk adlı eseri ayrıntılı bir şekilde tanıtılmıştır. Matla‘u’l-işrāk’tan hareketle Osmanlı sosyal ve dinî hayatında yer alan çeşitli tarikatlar ve bunların şeyh silsileleri hakkında bilgiler verilmiştir. Mevzunun metin üzerinde görülebilmesi için Matla‘u’l-işrāk’ın iki nüsha üzerinden kurulan tenkitli metnine makalenin sonunda yer verilmiştir. 
Keywords : Silsilenâme, Habeşîzâde Rahîmî, Kaside