TÜRK ATASÖZLERİNDEKİ SOSYO-DİNÎ MOTİFLER; DÎVÂNU LÜGÂTİ’T-TÜRK ÖRNEĞİ

Authors : Mehmet Emin Sarikaya

Pages : 744-757

Doi:10.30627/cuilah.637752

View : 28 | Download : 5

Publication Date : 2019-12-27

Article Type : Research

Abstract :Bu ç alış ma T ürklerin s ö z varlığının ö nemli bir b ö lümünü yansıtan atas ö zü yahut atalar s ö zü olarak isimlendirilmiş anonim s ö zlerin; bu s ö zleri derleyen Divan-ı Lügati’t-Türk eseri ç er ç evesinde i ç eriklerinde barındırdığı sosyo-dini imgelerin sosyolojik analizini i ç ermektedir. Bu ç alışmada atas ö zleri sosyo-dini imgeler ç er ç evesinde analiz edilmekte, İslam dininin Türk toplumu üzerinde ne tür etkiler bıraktığını anlamak ama ç lanmaktadır. Bu analiz yapılırken tarihsel dokümantasyon tekniği ile nitel y ö ntemden faydalanılmıştır. Alan yazında Divan üzerine bir ç ok ç alışmanın var olduğu g ö rülmüştür. Bununla beraber Divan’ın edebi y ö nüne ağırlık veren araştırmaların yanı sıra daha ç ok bu eserin sosyolojik açıdan ele alınması gerekliliği hissedilmiştir. Araştırma, atas ö zleri ç er ç evesinde din ve toplum arasındaki ilişkinin anlaşılması üzerinde temellendirilmiştir. Bu ç alışmada kullanılan atas ö zlerinin tespiti i ç in yardımcı kaynaklardan yararlanılmıştır. Çalışmanın analiz kısmında din ile aile, ahlak ve kimlik ilişkisi ele alınmıştır. Atas ö zleri konuları, kapsam ve i ç eriğ ine d ö nük olarak başlıklara yerleştirilmiştir. Araştırmada atas ö zlerinin Türklerin İslam dini ile ilgili yorumlarını ve anlama bi ç imlerini yansıttığı tespit edilmiştir. Aynı zamanda dinin toplumsal değişimdeki rolünün ne derece kuvvetli olduğu anlaşılmaktadır. Türk toplumunun, toplumsal yapısının İslam dininin ilkeleri üzerine şekillendiği ve bunun atas ö zlerine de doğal bir şekilde yansıdığı g ö rülmektedir. Atas ö zlerinin dinin sosyolojik boyutu ile ilgili büyük oranda bilgi i ç erdiğ i g ö rülmüştür. Kültürün i ç erisinde yeniden şekillenen dini anlayış hem k ültürü derinden etkilemekte hem de i ç inde yaşadığı kültürden etkilenmektedir. Türk toplumunun dini, kültürel ve toplumsal yapısının anlaşılması açısından Türk tarihinin yapı taşları olan eserlere y ö nelik bu tür araştırmaların ö nemli olduğu düşünülmektedir.  Ele aldığımız atas ö zlerinde aileye olan vurgu olduk ç a fazladır. Sosyolojinin kurucusu olarak kabul edilen Comte aileyi toplumun temel yapıtaşı olarak g ö rmektedir. Bu açıdan aile konusunun atas ö zlerine yansımış olması olduk ç a ö nemlidir. Yine toplumsal ahlaka dair i ç erikler barındıran atas ö zleri toplumsal ve bireysel kimliğ in in şasında olduk ç a ö nemli bir kültürel bellek oluşturmaktadır. Zira J ung ’ın belirttiği gibi bireysel bilin ç altı ile birlikte toplumsal hafıza olarak adlandırılabilecek kolektif bir bilin ç altından bahsedilebileceği psikolojide vurgulanmıştır. Bununla birlikte grup bilincinin ve İbn Halduncu bir ifade ile asabiyetin izlerine de atas ö zlerinde rastlanmaktadır. Birey ve grubun yanı sıra makro anlamda devlete dair i ç eriklerin de bu anonim s ö zlerde işlendiğ i g ö rülmektedir. Birey, toplumsal gruplar ve siyaset gibi sosyolojinin temel konularının sosyo-dini bir bakış açısı ile atas ö zleri üzerinden incelenmesi, s ö zlü kültüre ışık tutacak kavramların tespit edilmesi açısından olduk ç a ö nemlidir.  
Keywords : Divanü Lügati’t-Türk, Atasözleri, Din Sosyolojisi, Din