BİR OSMANLI AYDINI AHMET MİTHAT EFENDİ VE BAZI FELSEFİ GÖRÜŞLERİ

Authors : Zafer Çayli

Pages : 884-903

Doi:10.30627/cuilah.620881

View : 15 | Download : 8

Publication Date : 2019-12-27

Article Type : Research

Abstract :Tanzimatla birlikte pozitivist anlayışın bir yansıması olarak ortaya çıkan din ve felsefe arasındaki ayrışma bu iki olgunun farklı mecralarda tartışılmasını da beraberinde getirmiştir. Aydınların pozitif ve/veya dini ilimlerle ilgilendiği Osmanlı modernleşmesinde din-felsefe ilişkisi yaşanılan zamana göre farklı yönleriyle tartışılma imkânı bulmuştur. Bu kaotik dönemin düşünürleri yaşanan problemlere geleneksel veya modern anlamda bir çözüm arayışına girmişlerdir. Kimi yazarak, kimi Avrupa’ya gidip orada öğrendiklerini buraya nasıl getirebiliriz arayışı içerisinde, kimi ise geçmişi sorgulayıp mevcut kaotik durumdan çıkmanın arayışını göstermektedirler. Ahmet Mithat Efendi Osmanlı’nın siyasi, iktisadi, dini, ictimaî, ahlaki ve düşünsel alanda buhranların olduğu son döneminde yaşamıştır. Bu çalışmamızda literatürümüzde bir edebiyatçı olarak yer bulan ancak felsefe, tarih, iktisat, din, eğitim vs. alanlarında eserler bırakmış konformist ve pragmatist tutumuyla dikkat çeken, düşünce hayatında radikal değişimler yaşayan Ahmet Mithat Efendi’yi incelemeye çalışacağız. Uzmanlık alanı itibariyle edebiyatından bahsetmek bizim çalışma kapsamımıza girmese de bazı edebi eserlerinde din ve felsefeye dair görüşleri dikkat çekmektedir. Ahmet Mithat Efendi kimi Osmanlı aydınlarının iddia ettiği felsefenin dinsizliğe ve ateizme sebep olduğu anlayışını reddetmektedir. Bunu gerek dini referanslar ile gerekse geçmişten günümüze kadar yaşamış Müslüman filozofları örnek göstererek ispatlamaya çalışmıştır. Ahlak anlayışı dini referanslar ile birlikte geleneksel ve pragmatik bir özellik gösterir. Batı kaynaklı natüralizmin ve pozitivizm akımlarının insanın manevi yönünü inkâr ve ihmal etmesi dolayısıyla Türk aile yapısına ve ahlakına zarar verdiğini iddia eder. Batıda hızla yayılan intihar vakalarının ve yakın arkadaşı Beşir Fuad’ın intiharına bu gibi yıkıcı anlayışların sebep olduğunu iddia eder. Ahmet Mithat Efendi çalışmalarında batı medeniyeti ile İslam medeniyetini kıyaslayarak İslam medeniyetinin geçmişte insanlığ a b üyük katkılarının olduğunu söyler. Ancak yaşadığı çağda Müslümanların geri kalmasının üzüntüsünü yaşarken bu zor durumdan kurtulmanın yolunun da Türk İslam kültürünü ve medeniyetini önyargısız bir şekilde yeniden canlandırmak olabileceğini iddia eder. Geçmişte İslam medeniyetinde birçok mucit ve ilim adamı yaşadığını Müslümanların doğru bir İslam anlayışı ile bunu tekrar başarabileceklerini iddia eder.   Ahmet Mithat Efendi’nin yaşadığı dönemde birçok fikri akım mevcut olup bunları ayrıntılı bir şekilde ele almayacağız. Düşünsel hayatında büyük değişim ve dönüşümler yaşayan mütefekkirimiz edebiyat, din, tarih, eğitim, felsefe gibi alanlarda yazmış olduğu birçok eserinde doğrudan veya dolaylı olarak din veya felsefeye dair görüşlerini işlemesi ile dikkat çekmektedir. Biz de bu çalışmamızda Ahmet Mithat Efendi’nin din, felsefe, ahlak, pozitivizm, materyalizm ve natüralizm ile ilgili düşüncelerini inceleyip felsefesinin amaç ve yöntemleri hakkında değerlendirme yapmaya çalışacağız.
Keywords : Materyalizm, Pozitivizm, Ahlak, Din, Felsefe