İBN EBİ’D-DÜNYÂ’NIN -ISLAHU’L-MÂL ÖZELİNDE- DERLEME ESTETİĞİ

Authors : Adnan Arslan

Pages : 53-59

Doi:10.30627/cuilah.513156

View : 15 | Download : 8

Publication Date : 2019-06-26

Article Type : Research

Abstract :İslam Düşünce Tarihi’nde hicri 3. asırdan itibaren derleme dönemine girildiği bilinmektedir. Müellifler çoğunlukla, kendilerine önceki yüzyılların aktardığı tüm dinî, edebî ve tarihi bilgileri konularına ve mezhebi eğilimlerine göre derleme yoluna gitmişlerdir. Yüzyıllar boyu devam edecek şerh, tafsil ve ihtisar türü eser geleneğinin ilk nüvelerinin atıldığı bu dönüm noktası yüzyılın önde gelen derlemecilerinden birisi de İbn Ebî’d-Dünyâ’dır. 208/823’te Bağdat’ta dünyaya gelen İbn Ebî’d-Dünyâ, döneminin tanınmış âlimlerinden oldukça istifade etmiştir. Ahmed b. Hanbel’den fıkıh,  Halef b. Hişam’dan kıraat Mahmûd el-Verrâk’tan şiir ve İbn Sa’d’dan tarih ve siyer konularında yararlanmıştır.   Ülkemizde akademik çevrelerce hakkında geniş çaplı çalışmaya yapılmadığını gördüğümüz müellifin eserleri,  Arap akademi çevrelerinde de yeterince incelenmemiş olduğu görülmektedir. Müellifin hadis ve ahlaka dair eserleri üzerinde yapılmış kapsamlı bir çalışma da söz konusu ihmale değinmektedir. Kanaatimizce İbn Ebî’d-Dünyâ’nın eserleri çoğunlukla derleme nitelikli ve ahlaki içerikli olduğundan dolayı araştırılmaya sezâ görülmemiştir. Hâlbuki günümüze ulaşmayanlarla birlikte yaklaşık 300 civarında eseri olduğu tahmin edilen İbn Ebî’d-Dünyâ’nın âyet, hadis, sahabî ve selef-i sâlihin kavilleri ve şiirleri kendi içinde sistematik bir tutarlılıkla konularına göre tertip etmesi onun derleme hususunda dikkat çekici bir estetiğe sahip olduğunu göstermektedir. Bu makale, İbn Ebî’d-Dünyâ’nın "Islâhu’l- mâl” başlıklı eserinde mal ve mülk edinmenin adabını ortaya koyarken referans aldığı muhtelif kavilleri, dengeli ve uyumlu bir şekilde bir araya getirmesindeki ustalığa dikkat çekmektedir. Çalışmada müellifin araştırmaya konu olan eserinin başlıklarına yer verilmiştir. Bâbların başlıklandırılması ve peşin sıra getirilmesindeki ahenk ve tutarlılığı temsil eden örnekler "derleme estetiği” zâviyesinden araştırılmış ve ortaya şöyle bir sonuç çıkmıştır: Müellifin eserinde birbiri ardına aldığı rivayetlerin kendi içindeki anlam ilişkilerinin izi takip edildiğinde, eserde yazılı olmayan ancak okuyucuyu yönlendiren "zımnî bir yorumlama”nın varlığı hissedilmektedir. Bu ise "derleme estetiği” denilebilecek bir iç ahengi yansıtmaktadır. Aynı atomların farklı dizilişi ile farklı moleküller meydana gelmesi gibi benzer ayet, hadis ve kavilleri farklı bir zihni arka plan ve yaklaşımla bir araya getirmesi kanaatimizce onun özgün bir yanını ifade etmektedir. Bu ahenk ise kendisini çok desenli bir örüntü içinde göstermektedir. Eserin girişi ile hatimesi anlamca birbirini dengeler mahiyettedir. Her bir bölüm kendi içinde verilmek istenen mesajı ifrat-tefritten muhafaza etme çabası içimdedir. Birbirinden zahiren farklı vurgudaki hadisler aynı başlık altında verilmekle mal-mülk edinme konusundaki aşırılıklara tedbir alınmaktadır. Görünen o ki Müslümanın iş ve aile hayatında sapması muhtemel inhiraf noktalarını tespit edip önlemler almaya çalışan eserin "ölçülü olma” vurgusu, rivayetleri derleme mantığına etki etmiştir.        Anahtar Kelimeler: İbn Ebî’d-Dünyâ, derleme estetiği, Islâhu’l-mâl, iktisat.
Keywords : İbn Ebi’d-Dünyâ, derleme estetiği, Islâhu’l-mâl