ÇOK PARTİLİ SİYASİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE CHP KURULTAY GÖRÜŞMELERİ VE MÜFETTİŞ RAPORLARINA GÖRE PARTİ TEŞKİLATININ KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1945-1950)

Authors : Fevzi Çakmak

Pages : 319-348

View : 18 | Download : 10

Publication Date : 2017-09-08

Article Type : Research

Abstract :1923 yılında Cumhuriyet rejimine geçilmesinin ardından, Mustafa Kemal Atatürk’ün başında bulunduğu CHP, "Ulus Devlet” oluşturma yolunda, batılı değerleri temel alarak aralıksız yürüttüğü devrimler sonucu Türk toplumunu, 20. Yüzyılın modern dünyasıyla sağlıklı ve düzeyli ilişkiler kurabilecek bir düzeye getirmişti. Atatürk hayatını kaybettiğinde, bu modernleşme sürecinin tamamlanamayan tek halkası, ülkede sağlıklı yürüyen bir demokrasinin simgesi olacak olan çok partili siyasi hayattı. İkinci Dünya Savaşı sonrası, Türkiye’de demokrasinin gelişimine yönelik yeni bir süreç başladı. 1945 ile 1950 yılları arasını kapsayan bu çok partili hayata geçiş sürecinde, ülke içinde yeni siyasi partiler kurulurken, basın üzerindeki baskılar hafifletilmiş, muhalif kesimlerin görüşleri kamuoyunda paylaşılır olmuştu. 1946 yılında Celal Bayar tarafından kurulan Demokrat Parti(DP)’nin, halktan destek görmesi ve kısa süre içinde örgütlenerek, geniş bir toplumsal tabana ulaşması, CHP içinde, iktidarı kaybetme endişelerinin yaşanmasına neden oldu. Bu süreci başlatan ve yürüten temel aktörler olan İsmet İnönü ve Cumhuriyet Halk Partisi(CHP)’nin, bu yeni döneme kendisini nasıl hazırladıkları, neler yapacakları, gelişmeler karşısında nasıl bir tavır alacakları cevabı en çok merak edilen sorular arasında yer aldı. Uzun tek parti yıllarının ardından CHP’li idareciler, muhalefetin güçlenmesinin önüne geçmek ve partiyi bu yeni sürece adapte etmek adına, partinin tüzük ve programlarında, dönemin demokrasi ruhuna uygun bir dizi değişikliklere gitti. Siyasi parti kimliğini güçlendirme, geniş halk kitlelerinin desteğini arkasına alma yolunda, halkla direkt temas halinde olan parti teşkilatının görüş, istek ve sorunlarını dikkate alan bir anlayış, parti içinde hakim olmaya başladı. Parti teşkilatlarının yıllardır biriken sorunlarını yerinde tespit etmek, doğru çözümler üretmek adına, partinin yetkili organları arasında yer alan Kurultay ve Müfettişlik kurumları aktif olarak işletildi. Partili delegelerin özgürce görüşlerini ifade ettiği ve sert tartışmalar yaşandığı kurultaylarda alınan kararlar, partinin hızla oy kaybetmesinin önüne geçti. Ayrıca partinin halk nezdinde oy kaybetmesinin nedenlerini ve teşkilatın sorunlarını yerinde tespit etmek adına, müfettişlik kurumu aktif olarak kullanıldı. Ülkenin dört bir yanına gönderilen müfettişler, yerinde, objektif, hiçbir siyasi kaygı taşımadan sorunları raporlarında belirttiler. Halkın partiden uzaklaşma gerekçelerini belirterek, partinin bu sorunları gidermesi yolunda önerilerde bulundular. CHP, bunların bir kısmını hayata geçiren adımlar atarken, bir kısmını gerçekleştirecek zaman bulamadı ve 1950 yılında iktidarı DP’ye devretti. Bu çalışmada, çok partili hayata geçiş sürecinde, kurultay görüşmeleri ve müfettişlik raporlarına göre, CHP parti teşkilatının karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara yönelik üretilen çözüm yollarına değinilecektir Çalışmanın temel kaynakları kurultay tutanakları ve Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nden elde edilen müfettişlik raporlarıdır. Ayrıca dönemin tanıklarının anıları ile dönem hakkında yapılan araştırmalardan da yararlanılmıştır.
Keywords : Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, Kurultay, İsmet İnönü, Müfettişlik Raporları