Mustafa Arif Efendi’nin Selanik Yılları: 19. Yüzyılda Osmanlı Taşrasında Burjuvazinin Oluşumu

Authors : Dilek Akyalçın Kaya

Pages : 39-59

Doi:10.30517/cihannuma.283504

View : 20 | Download : 14

Publication Date : 2016-02-16

Article Type : Other

Abstract :Selanik şehri XIX. yüzyılın ikinci yarısında yoğun şekilde iktisadî ve toplumsal farklılaşmalara sahne oldu. Şehrin liman kenti olması sonucu ortaya çıkan ticarî gelişmeler; artülkesindeki tarımsal dönüşümü, sermaye birikimini, sanayi yatırımlarını (ve dolayısıyla burjuvazi ve işçi sınıflarının oluşumunu) beraberinde getirmiştir. Bu süreç sözünü ettiğimiz iktisadi ve toplumsal farklılaşmanın temelini oluşturmaktadır. XIX. yüzyılda, özellikle liman kentlerinde gelişerek kendisini gösteren ticaret burjuvazisi üzerine ikincil literatürde çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalarda söz konusu edilen burjuvazi çoğunlukla Osmanlı tebaası Gayrimüslimler ve imparatorlukta yaşayan yabancılardan oluşmaktadır. Müslüman burjuvazi denildiğinde ise bürokrasi akla gelmektedir. Fakat bu yaklaşım artık eleştirilmeye ve terk edilmeye başlanmıştır. Son dönemlerde yapılan çalışmalar konunun etnik/dinî ayrımlardan çok daha karmaşık olduğunu göstermektedir. Mikro düzeyde kişisel defterler üzerinden bireylerin hayatları ele alınarak yapılan araştırmalar burjuvazinin tanımlanmasında etnik/dinî ayrımlardan ziyade iktisadî/toplumsal farklılıkların daha belirleyici olduklarını, sınırlı da olsa, gözler önüne sermektedir. Bu makalenin amacı XIX. yüzyılda Selanik’te yaşanan iktisadi ve toplumsal dönüşümlerin Selanikliler üzerindeki etkilerini analiz etmek ve Osmanlı taşrasında burjuvazinin oluşum sürecini ele almaktır. Bunu yapmak için Dönme kökenli Mustafa Arif Efendi’nin kişisel defterinden yola çıkarak diğer arşiv belgeleri ışığında XIX. yüzyılın ikinci yarısında taşralı bir gencin ne tür imkânlara sahip olabileceği, bu imkânları nasıl değerlendirebildiği ve netice itibarıyla kendisine nasıl bir yol çizdiği ele alınacaktır. Bu analiz Dönme kökenli insanların sadece ticaret ile uğraşan büyük burjuvazi üyeleri olmadığını ortaya koymaya çalışmaktadır. Ayrıca Osmanlı burjuvazisinin gelişimini süreç olarak ele alarak grubun Müslüman bürokrat/Gayrimüslim tüccar ayrımından çok daha karmaşık toplumsal gerçeklikler içerdiğinin altını çizmektedir.
Keywords : Osmanlı Tarihi, Mustafa Arif Efendi, Selanik, 19. Yüzyıl