OSMANLI’DA HASTA ROLÜ, HASTA TALEPLERİ VE BÜROKRASİ (19. YÜZYIL)

Authors : Rüya Kılıç

Pages : 55-74

Doi:10.20427/turkiyat.1433756

View : 13 | Download : 71

Publication Date : 2018-08-03

Article Type : Research

Abstract :Bu çalışmada, 19. yüzyıl Osmanlı toplumunda hasta ve yakınlarının verdiği dilekçelerde dile getirilen talepler ile bürokratik makamların bu taleplere verdiği cevaplar ele alınmaktadır. İnsan, sağlık sebebiyle en temel ihtiyaçlar bakımından başkasına geçici veya kalıcı olarak bağımlı hâle gelebildiği gibi bazı sorumluluklardan da kurtulabilir. Sorumluluktan kurtulma talebi, özellikle devlet kurumlarında çalışan kimseler için resmî olarak dile getirilmesi gereken bir süreçtir. Bu süreç, birtakım yazışmalar sebebiyle kayda geçtiğinden yazışmalar veya talepler günümüze veri olarak intikal eder. Devlet kurumlarında çalışan kimselerin sağlık sebebiyle sunduğu yazılı taleplere yönetici makamdan da cevap gelir. Bu da bize, bürokratik mekanizmanın hasta ve hastalık durumu karşısındaki tutumunu değerlendirme fırsatı verir. Osmanlı arşivlerinde, hasta talepleri ve bunlara verilen cevapları içeren çok sayıda belge bulunmaktadır. Bu çalışmanın dayandığı belge grubu, hastaların hastalıkla başa çıkma çabaları ile bürokratik makamların hasta taleplerine verdikleri idari tepkileri birlikte görme imkânı sağlamaktadır. Bu sürece doğrudan veya dolaylı olarak hasta yakınları da dâhil olmaktadır. Böylece hasta, hasta yakını ve yetkili merciler arasında yürütülen yazışmalar üzerinden hastaların hastalıkla baş etme çabaları tespit edildiği gibi, hastalık vesilesiyle yapılan idari işlemler de takip edilebilmektedir. Süreç; merhamet, hak ediş, hastalık bahanesi, sorumluluk ve meşruiyet açılarından işlemektedir. Bu sebeple, bireysel hasta tecrübeleri ve buna dayalı bütün süreçleri yansıtması bakımından, çalışmanın kurgusunu tek tek hikâyeler üzerinden oluşturmayı yöntem olarak tercih ettik. Birbirinden farklı her bir özel hikâyenin bizi, genel bir tutum, anlayış ve yaklaşıma götürmesini; bu genel tabloya dayalı olarak da hasta rolü, talepleri ve bürokratik uygulamalar üzerine bir değerlendirme yapmaya sevk etmesini umduk.
Keywords : Osmanlı tıp tarihi, hasta, hasta rolü, merhamet