KASIM TINISTANOV’UN KIRGIZ TÜRKÇESİ İÇİN HAZIRLADIĞI LATİN ALFABESİ

Authors : Ibrahim Atabey

Pages : 7-19

Doi:10.20427/turkiyat.1433537

View : 13 | Download : 42

Publication Date : 2018-08-03

Article Type : Research

Abstract :Kasım Tınıstanov (1901-1938), Kırgız Türkçesinin yazımı için art arda Arap, Latin ve Kiril harflerine dayanan alfabeler hazırlamış bir eğitimci ve yazardır. Okuu Kitebi, Çoŋdor Üçün Alippe, Bizdin Til, Ene Tilibiz, Kırgız Tili Boyunça Okuu Kitebi, Til Sabagı, Til İliminin Terminologiyalık Sözdügü, Kırgız Tilinin Morfologiyası, Kırgız Tilinin Sintaksisi adlı kitaplarında, Kırgız Türkçesi dil bilgisi ve kullanılacak alfabeler hakkında bilgi vermiş; kuralları ortaya koymuştur. Tınıstanov, Sovyetler Birliği’nde Stalin’in yönetimi tarafından Kırgızların tarihinden bahsettiği, Manas Destanı’nı anlattığı için 1938 yılında öldürüldü. Öldürülünceye kadar Türk dünyasında özellikle dil, okuma yazma eğitimi, alfabe konularındaki bilimsel tartışma, toplantı ve görüşmelerde Türk ve Rus yazar, şair ve bilim adamlarıyla bir araya gelmiş; Arap, Latin ve Kiril alfabelerinin Kırgız Türkçesine uygulanabilirliği konusundaki çalışmalarını tartışmıştır. Bu çalışmada, Tınıstanov’un 1934’te Rusça ve Kırgız Türkçesi ile basılan Kırgız Adabiy Tilinin Cañı Orfografiyasının Dolbooru adlı eseri üzerinde durulacak ve özellikle onun teklif ettiği Latin harfli Türk alfabesinin Türkiye Türkçesi, Ortak Türk Alfabesi, 1990’dan sonra Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan ve Gagavuz Yeri’nin kullanmaya başladığı Latin harfli alfabenin karşılaştırılması yapılacaktır. Tınıstanov’un bu eseri, 1925’te toplanan Birinci Kırgızistan Muallimler Kongresi’ndeki Kırgız Türkçesi Alfabesi adlı bildirisi ile I. Türkoloji Kongresi’nde sunduğu “Türk Tilderinde Alfavit Tüzüü Pirensipteri” adlı bildirisinin birleştirilmiş ve genişletilmiş hâli olarak değerlendirilebilir.
Keywords : Alfabe, Kasım Tınıstanov, Kırgız Türkçesi, Kiril Alfabesi, Latin alfabesi, Ortak Türk Alfabesi, Türkoloji Kongresi