BİR ADDAN EYLEM YAPIM EKİ EYLEMİN YÖNETİM ÇERÇEVESİNİ BELİRLEYEBİLİR Mİ? +(X)K- YAPIM EKİ ÜZERİNE BİR DENEME

Authors : Işıl Aydin Özkan

Pages : 127-141

Doi:10.20427/turkiyat.1232573

View : 53 | Download : 36

Publication Date : 2023-07-07

Article Type : Research Article

Abstract :Modern dilbilim kuramları tümce kuruluşunu belirleyen unsuru eylem olarak görür. Her eylem, sahip olduğu sözlüksel kütükte yer alan belli bir tümce kuruluşu meydana getirir. Eylemlerin belli bir yönetim çerçevesi ya da belli bir tümce kurma çerçevesi vardır. Bu çerçeve, eylemin hangi üyelerle tümce kurabileceğini, eylemle kurulacak tümcede yer alması gereken minimum ve maksimum üyeleri gösterir. Bu çerçeveler çeşitli genellemeler içerebilirler. Örneğin, al- vb. çiftgeçişli eylemler yönetim çerçevelerinde bir özneye, HEDEF, KONU ya da ALICI gibi anlamsal roller yüklenen, yönelme durumuyla işaretlenmiş dolaylı bir nesneye ve yalın durumda bir dolaysız nesneye gereksinim duyarlar. Bu tür eylemlerin yönetim çerçeveleri bu anlamda genel ve evrenseldir. Bu çalışmada ise bundan farklı olarak addan eylem yapan eklerin sözlüksel kütüğün oluşmasında nasıl bir etkiye sahip olduğu üzerinde durulacaktır. Sözlüksel kütüğün ve yönetim çerçevesinin oluşmasında eylemin gerektirdiği mantıksal ve anlamsal koşulların belirleyici olduğu açıktır. Ancak belli ekler belli tür sözcüklere gelerek onlardan her zaman aynı yönetim çerçevesine sahip eylemler türetiyorsa bahsi geçen yapıyı kurma potansiyelinin de eke ait olduğu düşünülebilir mi? Bu sorunun cevabı çalışmada Türk dilinin tarihi dönemlerinde (adak-, birik-, çavık-, içik-, keçik-, muñuk-, vb.) ve Türkiye Türkçesinde (birik-, gözük-, gecik- vb.) addan eylem türeten +(X)k- yapım ekini almış eylemler üzerinden test edilmeye çalışılacaktır.
Keywords : addan eylem yapım eki, +(X)k- eki, yönetim çerçevesi, eklerin işlevleri, üye yönetme potansiyeli.