ASAF HÂLET ÇELEBİ’NİN PLATONİST ŞİİR EVRENİ

Authors : Mine Nihan Doğan

Pages : 209-229

Doi:10.20427/turkiyat.712558

View : 12 | Download : 7

Publication Date : 2020-11-18

Article Type : Research

Abstract :Öz: Kökeni mistisizme dayanan modern-gelenekçi çizginin Platonist felsefeyle buluştuğu bir kesişim kümesi olan Asaf Hâlet Çelebi’nin şiir evreni; He (1942), Lâmelif (1945), Om Mani Padme Hum (1953) adlı şiir kitaplarında toplanan ve yaşamı boyunca kitaplara girmeyen şiirlerden oluşur. Yansıları duyularla görülüp algılanan ve arkaik sözcüklerle kurgulanan nesneleri, Platon’un ideaları gibi ezelî ve ebedîdir. Nesnelerini aydınlatan ise meşhur mağara alegorisindeki ışık kaynağı, ‘Güneş’le özdeşleşen ‘iyi ideası’dır. Evrenin ruhu olan nous, iyi ideasından pay aldığı ölçüde gayeselliğini tanımlar. Bu gayesellik fikri, idealizmde mağaranın içini ifade eden "görülür dünya” (horatos topos) ve mağaranın dışını tanımlayan "düşünülür dünya” (noetos topos) algılarından doğar. Asaf Hâlet Çelebi’nin sözceleri tam da bu dünya anlayışlarının örneklerini yansıtır. Tabiat ve canlılarla idelerden pay aldığı ölçüde ele alınan dünya algısı, spekülatif paradigmalarca şekillenir. Şiir evreninin göstergeleri ve mikro düzeyden makro düzeye geçerek yapılan şiir okumaları, şairin şu ana kadar sadece Doğu felsefesinin etkisi altında kaldığı düşünülen şiirlerinde Umberto Eco’nun metnin "açık yapıt” olarak "yorum, aşırı yorum” gibi çok farklı şekillerde okunabileceği görüşünden hareketle Batı felsefesinin izlerini de kanıtlamaktır. Bu çalışmada, Asaf Hâlet Çelebi’nin şiirlerinde şu ana kadar sadece tek yönlü olarak ele alınan Doğu felsefesinin dışında asıl olarak şiirlerde etkisini gösteren Batı felsefesinin dogmatik döngüsünün kümülatif olarak ilerlemesine kaynaklık eden Platonizm’in etkisi üzerinde durularak felsefe-edebiyat ilişkisi bağlamında şiir çözümlemesi yapılacaktır. Anahtar kelimeler: Asaf Hâlet Çelebi, Platon, İdealizm, idea, mağara alegorisi, Platonizm, Platonist, şiir, felsefe.
Keywords : Asaf Halet Çelebi, Platon, İdealizm, idea, mağara alegorisi, Platonizm, Platonist, Şiir, Felsefe