Ortaçağ’ın Ölümcül Silahı Çarh ve Onun "Gizemli" Uçları

Authors : Alptekin Yavaş

Pages : 259-280

Doi:10.20427/turkiyat.517983

View : 12 | Download : 26

Publication Date : 2019-12-28

Article Type : Research

Abstract :İslam Medeniyetinde askeri endüstri alanındaki mekanik mühendislik uygulamalarına büyük önem veriliyordu. Anadolu öncesi ve özellikle Osmanlı dönemi risalelerinde zengin bir ok terminolojisi dikkati çeker. Ancak öncesinde ve sonrasında oldukça ayrıntılı bilgiye sahip olduğumuz bu konu Anadolu Ortaçağı’nda tamamen bilinmezliğe dönüşür. Bu konuda İbn Erenboğa, Tarsusî gibi Ortaçağ mühendislerinin anlatımları ve çizimleri günümüze ulaşmıştır. Bu mühendislik risalelerinden arrade, çarh, zemberek gibi fırlatma makinelerinin isimlerini öğrenebiliyoruz. İbn Bîbî’nin Selçuknâmesi’nde arrade, çarh ve zemberek sıklıkla anılır. Bunlardan batı literatüründe crossbow ve Arap kaynaklarında kavs-al rijl (ayak yayı) olarak anılan çarh, kundaklı yay sınıfından bir silahtır. Zemberek ile aynı anlamdadır. Memluk dönemi ok risalelerinde atlı süvarilerin kullanabileceği türünün adı kavs ar-rikab’tır. Ancak çarhın makaralı (bocurgatlı) bir sistemi gerektiren tipinin atlı süvarilere çok da uygun olmadığı anlaşılmaktadır. Temel olarak "crossbow” türünden bir alet olan çarh/çark, atlı "ayak yay”larından farklı bir alettir. Arrade ise mancınık sınıfından bir alettir. Genellikle taş gülleler fırlatır. Uzun mesafelere taşlar atabilen arradenin Mübarekşah’ın askeri risalesinde geçen Mancınık-ı endâz , Arrâde-i endâz veya Neft-i endâz gibi tabirlerine bakılırsa farklı tipleri vardır. Söz konusu makinelerin uçlarına ilişkin bilinenler çok sınırlıdır. Özellikle İslami dönem için bu konu tamamen bilinmezliğini korur. Anadolu Selçuklu dönemine ait kazılarda ele geçen uçların (temrenler) bir kısmının bu tip savaş aletleri için olduğu anlaşılmaktadır. Bu makalede söz konusu aletlerin özellikleri ve bu aletlere ait Samsat, Kubad-abad gibi Ortaçağ ören yerlerinde bulunmuş uçlar (temrenler) konu edilecektir. Anahtar kelimeler: Çarh, zemberek, Selçuklu, Kubadabad, temren, uç.
Keywords : Çarh, Zemberek, Selçuklu, Kubad Abad, Temren, uç