Mekân Bağlamında "İstanbul Beyefendisi"nin Serüveni

Authors : Hayrunisa Topçu

Pages : 175-202

View : 13 | Download : 9

Publication Date : 2016-12-16

Article Type : Research

Abstract :Mekân, edebiyat açısından tahmin edilenden çok daha fazlasını barındıran  bir kavramdır. Edebî metnin arkasında bir dekor olmakla kalmayıp metnin  yazıldığı döneme ve kahramanların iç dünyalarına ışık tutmak gibi önemli bir  görevi de üstlenir. Çünkü zaman içerisinde hem kişi yaşadığı mekâna benzemeye  hem de mekân barındırdığı kişiye dönüşmeye başlar. Değişen mekânlardan yola  çıkılarak yapılacak tip değerlendirmesi, toplumdaki sosyal değişimin de  ipuçlarını verecektir. Türk edebiyatına Tanzimat’la giren "İstanbul beyefendisi”  kimliği, bu değişimin görülebileceği en somut örneklerden bir tanesidir. Çünkü  topluma dalga dalga yayılan sosyal değişimin ilk dalgasında yer alır. Bu  çalışmada, Türk edebiyatında "İstanbul beyefendisi” olarak nitelendirilen tipin,  Tanzimat, Servet-i Fünun, II. Meşrutiyet, Milli Edebiyat, Cumhuriyet Dönemi ve  1980 sonrası Türk romanındaki toplumsal değişimi ve dönüşümü izlenmeye  çalışılacaktır. Her dönemden, olayların İstanbul’da geçtiği en az bir roman  seçilmiştir. Romanlarda ölçüt kabul edilecek ana mekân ise ev olacaktır. Bu  bağlamda, Ahmet Mithat Efendi’nin Felâtun Bey'le Râkım Efendi, Halit Ziya  Uşaklıgil’in Aşk-ı Memnu, Mithat Cemal Kuntay'ın Üç İstanbul, Yakup Kadri  Karaosmanoğlu’nun Kiralık Konak, Halide Edip Adıvar’ın Sonsuz Panayır adlı  romanları bağlamında "İstanbul beyefendisi”nin başkalaşımı, mekân-insan  ilişkisi çerçevesinde yalı-köşk-konak-apartman-gecekondu çizgisi boyunca tespit  edilmeye çalışılacaktır.
Keywords : Mekân, ev, tip, sosyal yaşam, İstanbul beyefendisi