İran Petrol Bölgelerinde Yapılan Tetkikler

Authors : Zati Ternek, Fikret Kurtman, Mehmet F. Akkuş

Pages : 52-89

View : 18 | Download : 9

Publication Date : 1966-02-28

Article Type : Research

Abstract :İran petrol sahalarını yerinde tetkik etmek üzere M.T.A. Enstitüsü Genel Direktörlüğü tarafından vazifelendirildik. Bu seyahatimizde İran’ın petrol bölgelerinde Merkezî İran’daki Qum bölgesi, Batı İran’daki Kermanşah petrol bölgesi, Güney İran'daki Konsorsiyum bölgesi ve Hazar denizi petrol bölgeleri tetkik edilmiştir. İran'ın jeolojik yapısı Kambrienden - Kuaterner devri dahil muhtelif devirlere ait arazileri kapsar: Güneybatı İran'da fosilli Kambriene ait kırmızı ve yeşil şeyller, kırmızı kumtaşları ve kokulu dolomitler mevcuttur. Elburz dağlarında pre-Devonien arazisi, Kuzey, Kuzeybatı ve Merkezî İran’da fosilli Devonien (kırmızı kumtaşları, şeyl ve kuarsitler), Permo-Karbonifere ait (Fusulina’lı kalkerler) kömürlü veya bitümlü kalker ve şeyller mevcuttur. Trias genellikle dolomit ve plâket kalkerlerle Güneybatı İran'da masif kalker, dolomit ve kalkerli şeyllerle, güneyde jipsli kırmızı tabakalar, güneydoğuda kumtaşları, şeyl ve mercanlı kalkerlerle temsil edilmiştir. Jura genel olarak kalker, dolomit ve masif kalkerlerle Alt ve Orta Jura ayrıca karbonlu şeyl, kumtaşı ve konglomeralarla temsil edilmiştir. Alt Kretase genellikle kalker, Üst Kretase ise daha ziyade fliş karakterindedir. Eosen - Oligosen-umumiyetle, denizel, güneydoğuda fliş karakterinde, güneybatıda yeşil ve eflâtun renkli şeyl, kalker, kumtaşlarından ibarettir. Merkezî İran'da ve Elburzlar'da kalın denizel formasyonlarla karasallar nöbetleşedir. Miosen kırmızı jips ve kumtaşları ile aralarında denizel kalker ve marnlı kalkerler halindedir. Mio-Pliosen daha ziyade kısmen denizel, kısmen karasal klâstikler halindedir. Eski Kuaterner, taraça, traverten ve löslerden, genç Kuaterner ise alüvyonlardan ibarettir. Bunlardan maada İran’da Prekambrien, pre-Devonien, pre-Kretase ve post-Eosen yaşında muhtelif metamorfikler, intruzif, ayrıca Paleozoik veya daha yaşlı intruziflerle daha geniş sahalar kaplıyan, genellikle Paleozoik ve Plio Kuaterner yaşlı ekstruzifler İran’ın muhtelif yerlerinde görülür. Merkezî İran'daki Qum bölgesinde Alborz ve Sarejeh strüktürleri mevcut olup, Alborz petrol, Sarejeh ise gaz ihtiva etmektedir. Her iki strüktürde de petrol ve gaz Oligo-Miosen yaşlı Qum formasyonunda bulunmaktadır. Batı İran'daki Kermanşah bölgesinde Naft-i-Şah ile İmamhasan Strüktürleri mevcuttur. Naft-i-Şah strüktüründe petrol Oligo-Miosen yaşlı Kalhor kalkerlerindedir. İmamhasan strüktüründe ise Turonien kalkerleri ile, Senomanien marnlı kalkerlerindedir. Güney İran Konsorsiyum bölgesinde yalnız Ahvaz, Agajari ve Karg adası strüktürleri tetkik edilmiştir. Ahvaz ve Agajari strüktürlerinde petrol Oligo-Miosen yaşındaki Asmari kalkerlerindedir.  Karg adasında ise, Alt Kretase yaşındaki Khumi kalkerlerindedir. Hazer denizi bölgesinde ise çalışmalar henüz gelişme safhasında olup, yalnız bir sondajda gaza raslanmıştır. Bu jeolojik tetkikler yanında Kermanşah ve Abadan rafinerileri görülmüştür. Bunun dışında Orta Şark'ın en mükemmel petrol lâboratuvarı olan Tahran’daki Rey depo tetkik edilmiştir. İran'da ilk ekonomik petrolün mevcudiyeti 1903 yılında Mescid-i-Süleyman strüktürünün keşfi ile anlaşılmıştır. 1951 yılına kadar İran’daki petrol çalışmalarını Anglo-Iranian Oil Company (şimdiki B. P. Petroleum Company Limited) yürütmüştür. 1951 yılında İran petrolleri millileştirilerek, İran Millî Petrol Şirketi = National Iranian Oil Company (NIOC) kurulmuştur. Güneydeki Konsorsiyum bölgesi dışında kalan bütün petrol sahalarında yalnız NIOC petrol çalışmaları yapmaktadır. Güneydeki petrol çalışmaları ise, 1954 yılından beri Iranian Oil Exploration and Producing Co. (Consortium) tarafından devam ettirilmektedir.
Keywords : İran, Petrol