Büyük Menderes Nehri’nin Jeolojisi ve Evrimi

Authors : Nizamettin Kazanci, Alper Gürbüz, Sonay Boyraz

Pages : 25-56

View : 18 | Download : 9

Publication Date : 2011-12-01

Article Type : Research

Abstract :Büyük Menderes Nehri (BMN) 615 km uzunluğu ve ~24000 km 2  lik akaçlama ile Ege Denizi'ne dökülen en büyük akarsu olup Batı Anadolu'nun jeomorfolojisinin oluşumunda önemli rol oynamıştır. Nehrin aşağı yatağı Büyük Menderes Grabeni (BMG), orta yatağı Denizli Grabeni, yukarı yatağı ise Baklan-Dinar Grabeni içindedir. Bütün yatak boyunca, eğim kırıklıkları olan yerler hariç, ana akış kanalı mendereslidir. Aşırı bükümlülüğü tanımlayan 'menderesli kanal (meandering channel)' terimi jeoloji literatürüne bu nehrin tarihsel adı 'Maiandros Flu' esas alınarak üretilmiştir. Büyük Menderes Deltası'ndaki (delta kompleksi) incelemelerin ortaya koyduğuna göre, BMN'nin jeolojik geçmişi Geç Pleyistosen'de, son 250000 yıl içindedir. Bununla birlikte, arazi ve sondaj bulguları, eski BMN'nin son Buzul Çağı sonlarına kadar BMG içinde sınırlı kaldığını, bugünkü yukarı ve orta yatak bölümünde akarsu yerine iki ayrı sığ ve geniş göl (Geç Pleyistosen Sarayköy Gölü ve Baklan Gölü) bulunduğunu göstermektedir. Geç Pleyistosen'de Küfi ve Dinarsuyu Baklan Gölü'ne dökülmektedir. Banaz Çayı ise Sarayköy gölüne ulaşmış ve bugünkü Yeniköy kum ocakları ile temsil edilen büyük bir delta oluşturmuştur. Göller, Holosen başında kapılmış (boşalmış) ve günümüzdeki nehri teşekkül etmiştir. Yeni BMN'nin Baklan ve Sarayköy göllerini kapması, drenaj alanını ve taşınan tortul miktarını artırmış, buna bağlı olarak son delta ilerlemesi çok hızlı gerçekleşmiştir.
Keywords : Akarsu Jeolojisi, Büyük Menderes Nehri, Geç Pleyistosen, Kuvaterner, Nehir kapma, Göl