Tasavvuf Tarihi Araştırmalarında Bilimsel Suistimal: Çarpıtma (Falsification) ve Uydurma (Fabrication) Örnekleri Bağlamında Bir İnceleme

Authors : Mahmud Esad Erkaya, Hayri Kaplan

Pages : 1-38

Doi:10.46231/sufiyye.1141109

View : 18 | Download : 14

Publication Date : 2022-12-31

Article Type : Research

Abstract :Bilimsel suistimal, diğer disiplinlerde olduğu gibi tasavvuf tarihi araştırmalarında da görülen bir etik ihlal çeşididir. Disiplinsiz araştırma, yinelenen yayınlar, çarpıtma, uydurma ve intihaller ise bu suistimalin bilimsel yayınlarda rastlanan şekilleridir. Makalede, bu etik ihlal çeşitlerinden yalnızca çarpıtma ve uydurma üzerinde tasavvuf tarihi bağlamında durulmuştur. Nitekim tasavvuf tarihi alanında bazı araştırmacıların çalışmalarında açığa çıkan suistimaller, diğer disiplinlerde olduğu gibi bu alana dair yapılan araştırmaların da bilimsel güvenilirliğini sorgulamanın gerekliliğini gözler önüne sermektedir. Araştırmacıların kaynaklardaki bilgileri, kendi ideolojilerini savunmak ve hipotezlerini desteklemek kastıyla, yorumlayarak çarpıtmaları yahut kaynakta olmayan cümleleri ve fikirleri ilave ederek delil uydurmaları, tasavvuf tarihi ve tasavvuf büyükleri hakkında haksız ithamların yaygınlık kazanmasında etkili olmuştur. Bu bağlamda çalışmada, alanında otorite kabul edilen bir akademisyenin araştırmaları incelenerek çarpıtma ve uydurma kapsamında değerlendirilebilecek örnekler tespit edilmiş sonrasında bunlardan hareketle tasavvuf araştırmalarındaki bilimsel suistimaller değerlendirilmiştir. Bu kapsamda araştırmacıların savundukları fikirleri ilgisiz atıflarla desteklemeye çalışabilecekleri, kaynaklardaki bilgileri şahsî yorumlarla çarpıtabilecekleri, atıfta bulundukları bilgileri bağlamlarından çıkarıp keyfî yorumlamaya tabi tutabilecekleri, yaptıkları yanlı tercümelerle metinlerde anlam kaymasına yol açabilecekleri, hipotezlerini destekleyecek kaynaklara işaret edip fikirlerine aykırı olanları görmezden gelebilecekleri ve kavramları terim anlamlarını yok sayarak eleştirebilecekleri anlaşılmıştır. Uydurma kapsamında ise araştırmacıların ilgili kaynakta yer almamasına rağmen alıntı yapmış gibi göstermeleri, kendi kanaatlerini atıfta bulundukları kaynağa söyletmeleri, metinlerde yer almayan cümleleri araya ilave etmeleri, tercüme ve okuma hatasıyla metinleri değiştirmeleri, uzun bölümlere karşılıksız atıflar yapmaları, uydurma olması kuvvetle muhtemel olan menkıbeleri kesin bir bilgi olarak sunmaları, metinlerdeki kimliği açık olmayan isimleri kendi fikirlerini destekleyecek şahsiyetlere atfetmeleri, kişisel tahminlerini bilimsel bir veri gibi sunmaları ve eserleri keyfi olarak bazı müelliflere atfetmeleri gibi yollara tevessül etme ihtimallerinin olduğu tespit edilmiştir. Bu çarpıtma ve uydurmaların gerek bilim camiasını gerekse toplumu yanlış yönlendirmeleri itibariyle etkisi büyük bilimsel usulsüzlükler olduğu anlaşılmaktadır.
Keywords : Tasavvuf Tarihi, Bilimsel Suistimal, Çarpıtma, Uydurma, Tahrif, Tashih